Leander av Sevilla

Den heilage Leander.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Det har blitt smått med merkedagar for helgenar på St. Isidors minne i det siste, men i dag minnast kyrkja ein mann vi ikkje kan gå forbi på ein blogg som er kalla opp etter Isidor av Sevilla. 27. februar er nemleg minnedag for Isidor sin eldre bror Leander. Også han var erkebiskop i Sevilla. Dei hadde også tre andre søsken og to av dei vert og rekna for heilage: nonna Florentina av Cartagena og biskopen Fulgentius av Astigi.

Søskenflokken vart forelderlause medan Isidor og Florentina var unge, og Leander oppdro Isidor og var verge for Florentina, og det kan absolutt virke som om han har gjort sakene sine godt.

I 562 vart Leander benediktinarmunk, og grunnla ein viktig skule som vart eit senter for kristen lære, før han i 579 vart biskop i Sevilla. I 583 var han i Konstantinopel, anten i eksil frå kongen eller i oppdrag for kongen[1], og der vart han ven med han som seinare skulle verte pave Gregor den store. Dei to utvikla eit nært venskap, som skulle vare i åra framover. Omkring 584 vart Leander erkebiskop i Sevilla, ein posisjon han hadde fram til Isidor tok over for han etter at Leander var død. Medan han var i Konstantinopel skreiv han viktige skrifter mot arianismen, som var dominerande i Spaina på denne tida.

Leander sitt hovudverk som erkebiskop var at han fekk visigotarane i Spania til å gå vekk frå arianismen og attende til den ortodokse kristentrua. Både kongehus og dei fleste av biskopane forkasta arianismen. Han stod bak viktige kyrkjemøter, og jobba hardt for einskapen i kyrkja i Spania.

Det er frå Leander vi har den vakre skikken med å synge Nicenum. Det var han som innførte denne skikken i vestkyrkja, ein skikk vi framleis har. Han gjorde også mykje arbeid med den mozarabiske liturgien. Dette er ein liturgi som i dag kun er i bruk i Toledo. I klippet nederst kan ein høyre Gloria med mozarabisk messing, som er ein del av denne liturgien. I kor stor grad dette er likt slik det vart praktisert i kyrkjene i Spania på 500- og 600-talet veit eg ikkje, men det er vakkert. Ei mozarabisk messe i Toledo står høgt på mi liturgiske ynskjeliste.

Leander skreiv verket Moralia om Job på oppmoding frå Gregor den store. Kun to ting han skreiv er framleis bevart. Det er ein klosterregel han skreiv til søstera og ei preike frå eit konsil i Toledo.

13. mars 600 eller 601, og ligg gravlagt i Sevilla mellom Isidor og Florentina. Han har altså minnedag 27. februar og vert gjerne avbilda med eit pergament med orda «Credite o gothi consubstantialem patri» påskrive. Dette var orda han brukte for å forsvare Kristi guddom.



[1] Katolsk.no og Oxford Dictionary of Saints seier han var i oppdrag for kongen, medan Catholic Encyclopedia seier han var i eksil.

Sekulære tankar frå eit kristent perspektiv

Februar har av ulike grunnar vore ein roleg månad på St. Isidors minne. Andre ting har derimot blitt skrive, mellom anna ei sak eg vart utfordra på av Dan-Raoul Miranda. Han driv bloggfelleskapen Tankeferd som er ein fellesblogg for folk med bakgrunn i Humanistisk Ungdom, ungdomsorganisasjonen til Human-Etisk Forbund.

Eg har ytra meg ganske tydeleg om sekularisme på Twitter, og fekk derfor spørsmål om eg kunne skrive ei sak til Tankeferd om kva eg tenker om dette frå min ståstad i kyrkja. Det var ei utfordring eg ikkje kunne gå forbi, og resultatet kan ein no lese på Tankeferd. Teaseren som ligg på Tankeferd kan kanskje lure nokon til å lese artikkelen min, så her kjem han:

«Sekularisme» er eit diffust ord. Ulike folk legg ulike ting i det, men det vi som står for dette har felles er at vi ynskjer ein sekulær stat. Prest Steinar Sneås Skauge  reflekterer litt over sekularisme.

Då er det vel berre å klikke seg vidare til artikkelen «Sekularisme for religionen si skuld».

Vi har en pave!

Vi har ein pave, så lenge det varar, og sidan det snart blir tid for kardinalane til å finne ein ny pave vil eg gje eit aldri så lite filmtips.

I 2011 kom filmen Vi har en pave! av den italienske regisøren Nanni Moretti. Dette er ein spanande film som gjev eit gripande innblikk i korleis det kanskje er å bli valgt til pave.

I filmen kjem vi inn i konklavet og ser korleis kardinal Melville vert valgt til pave, før han får nervesamanbrot på grunn av presset og ikkje klarar å bli presentert for den ventande folkemengda på Petersplassen. Vi vert med den nyvalgte paven på dei rundane han må gå med seg sjølve i møte med den enorme oppgåva han har blitt sett til, og ser korleis det er eit sårbart, redd menneske som går inn i ei rolle med enorme tradisjonar og forventingar, for ikkje å snakke om eit umenneskeleg press knytta til seg.

Filmen er sterk på skildringa av mennesket som skal gå inn i rollen som pave, og den har også ein del underfundige scener, som til dømes korleis kardinalane som er samla til konklavet slår i hel tida mellom valet er tatt og den nye paven kan møte jubelen på Petersplassen.

Kor realistisk det er, det som skjer inne i Det sixtinske kapell, er sjølvsagt umogeleg å seie, men det heile framstår som ganske realistisk og truverdig.

Eg trur denne filmen kan sette Benedikt XVI si avgjerdsle inn i eit nyttig perspektiv. Umiddelbart etter at nyhenda om abdiseringa vart kjent, byrja det å strøyme på med spekulasjonar på Twitter om kva paven hadde gjort og kva nokon hadde på han slik at han måtte gå av. Dette er sansynlegvis grunna i ein eller annan forestilling om at folk høgt oppe i hierarkiet i Den katolske kyrkja (og sikkert andre kyrkjer og...) er maktkåte folk som gjer det det gjer stort sett for å tene seg sjølv, og at dei vil klamre seg til makta til siste andedrag. Sanninga er nok heller at maktsjuka er jamnt fordelt ut over i samfunnet, og om ein vil ha makt, er det nok betre plassar å gå enn kyrkja.

At ein mann på 85 år kjenner at helsa ikkje er sterk nok til å stå i ein av dei mest krevjande posisjonane i verda, er ikkje det spor rart. Vi har en pave! får fram dette på ein vakker og småhumoristisk måte. Sjå filmen medan du ventar på kvit røyk over Vatikanet.

Ja til pomp og prakt

Anglikanske prestar i biskopar i ulike draktar.
Biletet har eg lånt fra Anglican Communion.

I kjølvatnet av innsettinga av Stein Reiertsen som biskop i Agder og Telemark tok Helge Simonnes i Vårt Land til ordet for å tone ned pompen og prakta i samband med biskopane, og i same avis i dag heng praktikumsrektor på TF Geir Hellemo, seg på dette.

Det er eigentleg fleire diskusjonar som går inn i kvarandre. Ein hevdar at bispekåpene er overlessa og pompøse, at dette ikkje kommuniserer til folk i dag, at dette er på kollisjonskurs med demokratireforma i kyrkja og at kåpene er for dyre. Simonnes nemner også kongen og kyrkjeministeren som element som aukar «pompefaktoren».

Mange av desse påstandane kan diskuterast, og om ein er rett er det ikkje dermed sagt at dei andre er rette. Til dømes meiner eg at konge og regjeringsmedlemmer ikkje bør ha nokon anna plass i ei slik gudsteneste enn den som alle andre gudstenestedeltakarar har, altså som privatpersonar. At deira profesjonelle representasjon i gudstenestesamanheng er eit problem er eg heilt einig i. Verken kongehus eller regjering bør ha nokon plass i ei gudsteneste, anna enn i forbøna der ein bed for alle som har makt.

At kappene kan vere glorete og stygge kan eg vere einig i. Kappa til Møre ser til dømes ikkje særleg bra ut i mine auge, medan eg synes preseskappa er kjempeflott. Dette vert subjektive vurderingar både av meg og andre og er utan fasit, sjølv om ein sjølvsagt kan lufte problemstillinga. At folk generelt ikkje liker slike staslege plagg, er eg ikkje så sikker på. Folk svermar for divakjolar og liknande i vekeblad, og med ein gang ein kjem sør for København straumar norske turistar til kyrkjer som er mykje meir spekka med pomp og prakt og pompøse uttrykk enn norske kyrkjer og bispekåpar.

Prisen på kåpene er sjølvsagt ei viktig problemstilling. Den bør ikkje vere for høg, men er verkeleg 300 000 for eit representasjonsplagg og kunststykke mykje pengar når ein tenker på kva heilt vanlege nordmenn brukar av pengar på klede? For nokre år sidan brukte norske husstandar mellom 17 og 18 000 i året på klede i gjennomsnitt. I dette perspektivet er kanskje ikkje ein slik pris heilt umogeleg å forsvare? Og skal ein først snakke om uvettig pengebruk i kyrkjenorge bør ein heller ta for seg dei millionane av kroner vi pøsar ut på orgel i alle kyrkjer. Er dette noko som kommuniserer med folk i dag? Er dette noko som verkar pompøst?

Forøvrig meiner eg at alle argument som vert brukt mot bispekåpene også kan brukast mot prestekjoler, messehaglar og alt anna av liturgiske klede. Kan ikkje ein prestekjole verke pompøst og frå ei anna tid? Er ikkje messehaglane noko som kostar nokre tusenlappar?

Tre svenske biskopar i full mundur.
Biletet er lånt frå Svenska kyrkan.

Eg meiner slike bispekåper, og andre liturgiske klede, er ein naturleg og vakker del av gudstenestefeiringa. I vår kyrkje held vi gudstenestene fram som det sentrale i kyrkjelivet. Der skjer sakramentforvaltinga og der skjer hovudforkynninga. Vi held også fram kyrkja som Jesu kropp på jorda. Om vi tar vår eiga lære på alvor meiner eg det er rett og riktig av vi lar dette få uttrykk i både bygget som rommar gudstenestene våre, draktene på dei som leier gudstenestene og utforminga av liturgien. Dette er å heidre Kristus. Våre fremste leiarar vert ikkje kledd opp med desse kappene fordi dei er så knakande flotte folk eller fordi dei er jålete. Det er fordi vi viser at vi set bispefunksjonen høgt. Biskopen skal verne læra vår og stå som den fremste representanten for kyrkja på jorda. Eg meiner vi ærar kyrkja, og gjennom dette Jesus, ved å pynte henne på sitt vakraste.

Kva som er vakkert og korleis vi pyntar kyrkja kan ein sjølvsagt diskutere, men eg meiner absolutt ikkje at vi skal gje slepp på dei liturgiske kleda vi har i vår kyrkjetradisjon. Eg er av dei som heller vil ha meir av dei. Eg skulle gjerne sett at vi innførte både mitra og bispestav i Den norske kyrkje, slik dei har det i til dømes Svenska kyrkan. Samstundes kunne ein kanskje innføre større skilnader mellom bispedøma? Det er ikkje sagt at fordi eit bispedøme gjer ting pompøst og vakkert må alle gjere det slik. Eg trur både vi som set pris på «smells and bells» og dei som likar det heilt nedstrippa kunne ha tent på større variasjon i Den norske kyrkje.

Haslemere Home for the Elderly - ein farleg plass

Kostymet som tok livet av tre menneske må ha
vore noko i denne retning.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

For ei god stund sidan fortalde dei den historia vi no skal inn på, i det som kanskje er det beste TV-programmet i verda, nemleg QI. Eg vart så fascinert av det eg høyrde at eg måtte bestille boka som var kjelda til desse opplysningane, nemleg Brewer's Rogues, Villains and Eccentrics av William Donaldson. I boka kan vi lese følgjande smått utrulege forteljing om kvifor Haslemere Home for the Elderly i Great Yarmouth i Norfolk i England måtte stenge på byrjinga av 1960-talet.

I 1960 fann den 81 år gamle dama Gladys Elton ut at ho skulle underhalde dei andre på eldreheimen med stripping. Dette initiativet vart kanskje tatt godt imot av nokon, men det fekk også heller uheldige konsevensar. Ein mann døydde av hjartestans og fem andre måtte få behandling for sjokk etter showet.

Dette er jo i og for seg ille nok, men året etter vart det heile endå verre. Også denne gongen var nok det heile tenkt som hyggeleg underhaldning i ein kjedeleg kvardag, men ting gjekk nok ikkje heilt slik den 81 år gamle Harry Meadows hadde tenkt. Han kledde seg ut som mannen med ljåen før han gjekk utanfor eldreheimen. Så stilte han seg opp og såg gjennom eit vindauge medan han vifta med ein ljå. Tre menneske døydde av dette, og som ein direkte konsekvens av dette måtte heile institusjonen leggast ned.

Det er kanskje stygt å le av dette, men det er tragikomikk av uante dimensjonar!

Kjelde: William Donaldson, Brewer's Rogues, Villains and Eccentrics. An A-Z of Rougish Britons Through the Ages, 2002. Side 240.

Så gjer vi så når til altars vi går - Osterøymåten

Hamre kyrkje er det same bygget som stod i 1723.
Den noverande Hosanger kyrkje er frå 1796.
Biletet er tatt av Nina Aldin Thune og er henta frå
Wikimedia Commons.

Eg har bladd meg gjennom fleire utgåver av Bjørgvin. Kyrkjehistorisk årbok frå Kyrkjesogelaget i Bjørgvin. I 1994-utgåva er det ein artig artikkel med tittelen «Kyrkjeskikkar på Osterøy for mest 300 år sidan». Artikkelen har på eit eller anna tidspunkt stått i kyrkjebladet på Osterøy, og er skrive av Åshild Revheim. Eg vil gje ta fram nokre høgdepunkt frå artikkelen.

Artikkelen bygger på boka Saa Maata som kom ut i 1723. Ein veit ikkje kven som har skrive denne boka, men mest truleg er det ei dansk dame, sansynlegvis kona eller dotter til ein militær, som har vore busett på Osterøy eller i nærleiken i fleire år. Forfattaren skildrar i boka livet og skikkane på strilelandet for rundt 300 år sidan, og i denne samanhengen skildrar ho også kyrkjeskikkar i Hamre og Hosanger.

Kyrkjekleda vert skildra i detalj. For menn er dette ei grå kofte med brei krage. Kofta rekk ned til føtene og er heil, slik at ho må trekkast over hovudet når ein tar ho på. Dei går med blå lue, og alle, «sjølv småe gutar», har ein lang stav av ask - spiss med fint utskore mønster - i handa. Av og til brukar mennene ei kvit kofte som er kortare enn den grå. Kvinnene har svart stakk av vadmel, trøye, blått forkle, sølvbelte og sølvkjede om halsen. På hovudet har dei gifte kvinnene svart hatt med ein linduk under. Linduken rekk til under øyrene og kinna. Sommardrakta til kvinnene er utan trøye, men med eit svart liv utan armar. Livet har raude kantar og ein pyntar med søljer. Ugifte kvinner har fletta hår med eit svart band over håret og eit raudt band bak. Alle kvinner har ein linduk over armen.

Så skulle dei gå til nattverd. Dette må ha vore noko for seg sjølv på Osterøy. Kvinnene hadde då på seg den gråe stakken som mennene bar og ei svart lue oterskinnsbrem. Denne bremmen brettar dei så langt ned over kinna at ein nesten ikkje kan sjå haka. Korleis dei får på seg stakken til mennene under gudstenesta seier ikkje artikkelen noko om...

Under nattverden, medan presten sa orda «vor Herre Jesus Christus i den nat der hand blef for raadet» korsar alle seg tre gonger i andletet og slår seg hardt tre gonger i brystet. Etter dei har knela ned og fått nattverd, reiser alle seg og snur seg til høgre frå altarringen. Seinare, når presten lyser velsigningar, gjenntar dei korsinga og slaga på brystet.

Kyrkjesangen var også noko annleis enn i dag. Eg siterer. «Kvinnene syng ikkje i kyrkja. Om ei kvinne skulle koma til å syngja, ler dei andre av ho og syns det er ein ny skikk.»

Vi kan slå fast at denne nye skikken har slått rot på strilelandet.

Kjelde:  Åshild Revheim - «Kyrkjeskikkar på Osterøy for mest 300 år sidan» i Bjørgvin. Kyrkjehistorisk årbok 1994. Utgjeven av Kyrkjesogelaget. Side 47-53

Skjult tru og offentleg tru

Det har dukka opp to velskrivne, interessante innlegg om folkekyrkja dei siste dagane. Det eine er ein kronikk skrive av Jan Christian Kielland som er gateprest for ungdom i Oslo og det andre er ein bloggpost av Maren Ninni Arnesdatter Lockertsen som er prest i Sør-Varanger. Begge innlegga inneheld mykje eg kan skrive under på, og også ting eg er ueinig i.

Begge to har viktige poeng i noko som bør vere sjølvsagt, nemleg i at det ikkje ligg til andre enn den enkelte å definere si eiga tru. Kva som er ein «god nok kristen»  er ikkje eit spørsmål med ein fasit, men noko ein finn svaret på i den enkelte sitt forhold til Gud, altså ein faktor ingen andre enn den det gjeld eigentleg kan uttale seg om. Å måle kristentru kun ut frå kyrkjeleg engasjement og kyrkjegang vert difor for enkelt.

Dette er riktig, men samstundes har eg problem med at den trua utan ytre uttrykk nærast vert framheva som eit ideal i ein del samanhengar. Her opplever eg ikkje at nokon av desse går inn i det sporet, då begge på ulike måtar trekk fram den konkrete, fysiske delen av trua, og forhåpentlegvis er det slik ingen i kyrkja faktisk vil seie at dette er eit ideal. Likevel er det problematisk om ein legg for stor vekt på den ikkje-synlege trua.

Kyrkja sitt oppdrag er, som Maren Ninni vakkert seier, «å  være en kirke av folk, for folk, midt iblant folk, med evangeliet i ryggmargen og føttene godt plantet i Skaperverket». Skal vi vere dette er vi avhengige av å dyrke fram den utadvente trua. Vi er avhengige av dei som peikar på kva kristen tru er, og kva det ikkje er. Vi er avhengige av dei som gjennom liva sine viser kristen praksis slik at andre kan følgje etter dei.

Det er sjølvsagt ikkje noko gale i å løfte fram dei som ikkje vil løfte fram seg sjølve. Det er både rett og prisverdig å gje dei som kan vere usikre på om dei er gode nok for Gud frimod til å vite at dei er det, om dei ikkje seier det til andre enn seg sjølv. Men dette må aldri haldast fram som eit ideal. Her må sjelesorgen og læra vegast mot kvarandre med klokskap, men den ikkje-synlege trua kan vi ikkje sjå på som noko anna enn ein slags «reserveløysing». Ein reserveløysing som ofte kan ha gode grunnar og som godt kan vise seg å vere den einaste mogelege løysinga, men framleis ei reserveløysing.

Den norske kyrkje sin visjon er å vere ei  «bekjennende, misjonerende, tjenende og åpen folkekirke.»  For  å vere bekjennande, misjonerande og tenande treng vi å utfordre folk til å vere frimodige med trua si. Vi må lære folk kva som er kristen lære og praksis og vi må vise dette i samfunnet. Den skjulte trua er ikkje i stand til å føre kyrkja inn i ein ny generasjon eller la truspraksisar leve vidare. Til dette treng vi den opne trua. Utan den opne trua vil også den skjulte trua forsvinne. Då er også folkekyrkja død.

I dette ligg folkekyrkja sitt store paradoks og dilemma. Ein kan ikkje og skal ikkje nedvurdere den skjulte trua, samstundes som ein må oppfordre til ope, utadretta trusliv. Ein kan ikkje seie at den skjulte trua er nok for kyrkja, sjølv om det er nok for Gud. For kyrkja, også folkekyrkja, treng ope trusliv for å overleve. Å kommunisere dette på ein pedagogisk og god måte både til dei som strevar med å klamre seg til si skjulte tru og dei som lever svært offentleg med trua si er den store utfordringa. Der treng vi både innlegg som dei to eg viste til i byrjinga av bloggposten min, og innlegg som manar til praktisk handling som følgje av trua.