Veni Redemptor Gentium

Folkefrelsar, til oss kom,
fødd av møy i armodsdom!
Heile verdi undrast på
kvi du såleis koma må.

Herrens under her me ser,
ved Guds Ande dette skjer.
Livsens ord frå himmerik
vert i kjøt og blod oss lik.

Utan synd han boren er
som all synd for verdi ber.
Han er både Gud og mann,
alle folk han frelsa kan.

Frå Gud Fader kom han her,
heim til Gud hans vegar ber,
ned han fór til helheims land,
oppfór til Guds høgre hand.

Du som er Gud Fader lik,
ver i vanmakt sigerrik!
Med din guddoms velde kom,
styrk oss i vår armodsdom!

Klårt di krubbe skina kan,
ljoset nytt i natti rann,
naud og natt til ende er,
trui alltid ljoset ser.

Lov og takk, du Herre kjær,
som til verdi komen er!
Fader god og Ande blid,
lov og takk til evig tid!

Koreansk framstilling av juleevangeliet.
Biletet er henta frå denne bloggen, og mala av  Kim Gi-chang.

«Folkefrelsar til oss kom» er skrive av Ambrosius av Milano. Vi syng han i norsk omsetjing gjort av Bernt Støylen med melodi frå 1524. Salmen finn vi som nummer 1 i Norsk Salmebok.

Tollesmesse

Thorlákr i fronten på
Nidarosdomen.
Biletet er henta frå
Wikimedia Commons.

Før jula kjem inn over oss rekk vi å ta med oss ein helgendag av det lokale slaget. I 1133 vart Þorlákur Þórhallsson født på Island. Han vart født inn i ein fattig, men relativt viktig familie på Island. Der fekk han god utdanning, og som femtenåring vart han diakonvigsla, og fire år seinare prestevigsla.

1150-talet tilbrakte han stort sett studerande i Europa, og då han kom attende til Island hadde han med seg nye skikkar som sølibatet til kyrkja . Han braut med tradisjonen på Island og valgte å leve i sølibat, slik presteskapet på kontinentet måtte. Thorlákr levde som ein enkel prest, før han etterkvart grunnla eit augustinerkloster der han vart den første abbeden. Klosteret tiltrakk seg ein god del folk, og han grunnla etterkvart også eit nonnekloster.

Han var berre abbed i to år før Alltinget valgte han til biskop for Skálholt. Han vart mest truleg bispevigsla i Nidaros, for begge dei islandske bispedøma låg under Nidaros. Med seg frå erkebiskopen i Nidaros hadde han dei naudsynte fullmaktene og eit oppdrag. Han skulle få kyrkja på Island under kontroll. Private kyrkjebygg, som det var vanleg at prestar og andre hadde, skulle inn under kyrkja sin kontroll og legfolk skulle ikkje lenger få utnemne prestar. I tillegg forsøkte han å innføre prestesølibat, han fekk inn reglar om faste og skriftemål og andre ting. Dette gjorde han ikkje til nokon populær mann mellom dei med makt på Island, og han vart utsett for fleire drapsforsøk.

Sjølv levde han beskjedent med fokus på andelege verdiar. Han vart rekna som ein stor andeleg rådgjevar med omsorg for dei svake i samfunnet. 23. desember 1193 døydde han.

Kort tid etterpå byrja kulten rundt han. I 1198 opna ein grava hans og vaska beingrinda, noko som tilsvara ei heilagkåring, og i 1199 fastslo Alltinget at 23. desember skulle vere messedag for Thorlákr. Dette gjer han til den einaste som har blitt kanonisert av eit parlament og Island sin første helgen. Heilagkåringa vart ikkje gjort formelt av nokon pave før Johannes Paul II gjorde han til Island sin vernehelgen i 1984. Då hadde allereie ein kalenderrevisjon i Den katolske kyrkja flytta festdagen hans til 20. juli, men på Island held ein framelis på 23. desember. Det var også denne datoen som stod avmerka på norske primstavar. 23. desember var "Tollesmesse"

Statue av Thorlákr i
domkyrkja i Reykjavik.
Biletet er henta frå
Wikimedia Commons.

Relativt kort tid etter at han var død, vart hans vita skrive. Kyrkjehistorikanen Reidar Astås seier om det vi veit om Thorlákr at skriftene "ligger kronologisk sett så nær opp til den biograferte persons levetid, at den nødvendigvis etter sitt anlegg må ha et sterkt autentiskbiografisk preg når det gjelder kontrollerbare faktaopplysninger."

I den såkalla Jærtegnsboken,[1] ei samling med under knytta til Thorlákr som vart lese opp på Alltinget i 1199, var det også samla forteljingar om han. Undera knytta til han var relativt beskjedne, men kven kan mislike eit mirakel som dette?

En gang de på en gård fikk dårlig gjær i ølstampen, tok de den gamle bispestaven til Thorlákr og satte oppi brygget, og straks ble det god gjæring, og få hadde smakt så godt et øl som dette.

Thorlákr vart ein populær helgen, særleg på Island, Vestlandet, Helgeland og på Færøyane. Sansynlegvis på grunn av ryktet han hadde som ein som var på lag med dei små i samfunnet og stod mot dei mektige. I tillegg hjalp det sjølvsagt på med enkle, kvardagslege under som dette ølunderet. Over 50 kyrkjer vart vigsla til han på Island, og også i Norge vart det vigsla kyrkjer til St. Thorlákr.

Frå kanskje så tidleg som byrjinga av det trettande hundreåret har ein liturgiske tekstar til ære for Thorlákr, meint for bruk på dødsdagen hans, altså 23. desember. Desse tekstane vart sunge, men dei melodiane ein kjenner til i dag, er ikkje eldre enn 1300-talet. Uansett er det at ein har slike gamle tekstar knytt til islandske helgenar svært spesielt, då dei fleste slike tekstar forsvann i samband med reformasjonen. Vi sluttar av med ein av desse tekstane i mi omsetjing frå den engelske teksten ein finn her.

Gud, du har gjeve oss denne dagen,
denne velsigna dagen med festen for den heilage Þorlákur, ditt vitne og prest.
Ver nådig med bønene til di Kyrkje, slik at Ho kan få din tryggleik,
for hans skuld som aukar Hennar ære med sine gjerningar.
Med Jesus Kristus vår Herre
Amen

[1] Eg undrar meg på om dette er ei digitalisert utgåve av denne boka på islandsk, men språkkunnskapa rekk ikkje til. Kanskje nokon veit det? Eventuelt om ein kan finne denne på nett eller bokform på eit språk ein kan forstå?  

Tysk, ekspresjonistisk advent

I går brukte eg kvelden på å sjå Fritz Lang sin klassiskar Metropolis. I denne dystopien frå 1927 vert vi tatt med inn i ein framtidsby der ein finn ein overklasse som lev i luksus medan ein stor arbeidarklasse er gøymt vekk under jorda og brukar liva sine til å slite med farlege maskiner som driv den flotte byen over jorda. Til arbeidarane kjem det ei slags profetinne, Maria, som fortel korleis det skal kome ein "mellommann" som skal ordne opp mellom arbeidarane og dei rike. "Hender" og "hovud" treng ein mellommann, og denne mellommannen må vere "hjarta". Mellommannen viser seg å vere Freder, sonen til den eineveldige sjefen for byen. Han har kome ned til arbeidarane, som han ser på som sine syskjen, og vert forferda over det han ser der.

 Det er ikkje så vanskeleg å sjå nokre paralellar til ei anna kjent historie i europeisk kulturhistorie om ein annan mellommann som, etter profetiar, steig ned til sine syskjen frå sin far. Alt er sjølvsagt ikkje heilt likt, men også i Metropolis er det ei adventscene. På YouTube har nokon delt opp filmen i småklipp, og Maria sin tale der ho snakkar om han som skal kome er eit eige klipp. Anbefalast i adventstida, om ein berre ser vekk frå musikken som er lagt på her.

Jomfrua med ljosa

Den heilage jomfrua med sverdet gjennom halsen.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Det er sjeldan med feiring av helgendagar i Skandinavia. Endå sjeldnare med helgenfeiringar der ein minnast ein helgen som ikkje var frå våre traktar. Dagen har kome inn i vår kultur gjennom barnehagar i desperat ritualjag, sikkert sidan det kan verke som om ein tidvis kappast i å gløyme at det er noko som heiter adventstid, som har med seg mange gode tradisjonar, og då må ein finne opp nye. Men det er klart: Meiner ein jula startar 1. desember har ein ikkje tid til noko lang adventstid.. (Ein skulle jo tru at det at ein kallar ein dag for "Første juledag" ville gje eit slags hint om når jula byrjar, men nei...)

Uansett. Skulle ein først finne seg ein ny skikk og oppfostre borna i, var dette langt frå det verste ein kunne finne. Det er vel heller finfint at ein på denne måten får inn nokre helgendagar slik at vi kan hugse kva tradisjon vi står i. Ein kan vanskeleg hevde at martyriet og det religiøse har vore langt framme i den populære luciakulten i Norge, men det opnar sjølvsagt for å snakke om slikt på ein måte ein vanskeleg kunne ha gjort utan kvitkledde småborn med gurkemeiebollar.

Forteljinga om Lucia er på mange måtar ei klassisk forteljing om ein av dei tidlege martyrane, noko som også gjer den fin som ei startforteljing for dei som ikkje er vane med helgenforteljingar.

Lucia var ei ung jente som levde på Sicilia rundt år 300. Vi veit ikkje så veldig mykje om henne. Det vi veit sikkert, er at ho levde då ho gjorde, og at ho vart drepen fordi ho var kristen. Resten er legendestoff som vi ikkje kan ta for anna enn det det er. Legendene seier at allereie som ung avla ho løfte om å leve kysk, og ville gje alt ho eigde til dei fattige, utan at ho fortalte om dette løftet til nokon. Ho vart etterkvart ei veldig vakker jente, og mora lova henen bort til ein ung, hedensk mann. Dette ville ikkje Lucia, og etter ei pilegrimsreise for å be om hjelp frå ei tidlegare heilag jomfru, slik Lucia vert hugsa som i dag, fekk ho lov av mora til å sleppe. Mannen som hadde fått beskjed om at han skulle få gifte seg med Lucia vart sjølvsagt sint for dette, og fortalde styresmaktene at Lucia var kristen. Dette var under dei verste forfølgingane av dei kristne, der det å ha ei kristen tru svært ofte vart straffa med dødsstraff. Lucia vart arrestert og torturert, utan at ho endra meining. Ho vart etterkvart dømt til å sendast til eit bordell og verte hore. Dei tok ho ut av fengselet og sette henne på ei oksekjerre for å frakte henne til bordellet. Då oppdaga ein at fleire okser og mange folk ikkje klarte å rikke kjerra. Den stod bom fast medan Lucia sat på henne. Sjefen for det heile måtte finne på noko, så han fekk lagt masse ved rundt føtene til Lucia, og dei sette fyr på dette. Lucia sat midt i bålet utan å verte skada. Så helte dei kokande vatn på henne, utan at dette heller skada henne. Til slutt tok dei eit sverd og køyrde inn i halsen på henne. Ho levde då framleis lenge nok til å få nattverd og kome med ein profeti om at snart skulle forfølgjinga av dei kristne ta slutt.

Kitch-bilete av Lucia med augene på eit fat.
Kanskje frå eit bønekort?
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

I diverse legender og legendevariantar mister ho augene sine. Anten fordi ho riv dei ut sjølv, for å gje beilarar det dei skraut av utan å gje noko meir av seg sjølv, eller fordi dei vart stukke ut som ein del av torturen og drapet på henne. Dette gjer sjølvsagt at ho mellom anna er skytshelgen for synet, blindheit og augesjukdomar og at ho ofte er mala med augene sine på eit fat.

Om ein ynskjer det, kan ein lese meir om livet til Lucia i ein hagiografi frå middelalderen som eit jesuittuniversitet i New York har vore hyggelege og digitalisert. Som alt sagt er det meste ein veit om Lucia, og då særleg detaljane, legendestoff. Mykje liknar på andre jomfru- og martyrlegender, utan at dette gjer det uinteressant av den grunn.

Uansett fekk Lucia etterkvart ein stor plass i kyrkja. Ho var til dømes ei av kun sju kvinner bortsett frå Jomfru Maria som var med i Gregor den store sin liturgi.

Trass i at forteljinga om martyriet og den sterke trua ikkje kjem særleg fram i den luciamarkeringa ein ser i dag, er dette eit godt høve til å ta fram akkurat dette. Eg skal sjølv forsøke på det på ei gudsteneste i dag. Hjå oss har luciadagen blitt ein slags lysfest, og også der er det mykje ein kan bruke for å sette dette inn i sitt rette perspektiv. Lysa i advent og lysa i luciatoga peikar på det store lyset som kom til oss og som vi feirar i jula. Vi bør absolutt gripe sjansen til å gje lysorgien i desember det bakteppet den bør stå i, men som det er lett at ein ikkje får auge på i snakket om "innekos", "lys i mørketida", "familiehygge" og andre ting som i og for seg er fint og flott, men som ikkje seier oss noko meir.

Svensk luciafeiring.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Dei fleste av oss kan det første verset i den mest kjente luciasongen i Norge. I Barnesalmeboka står det to vers til. Desse versa bør brukast meir, for dei gjev denne helgendagen det rette perspektivet.

Svart senker natten seg i stall og stuer.
Solen har gått sin veg, skyggene truer.
Inn i vårt mørke hus, stiger med tente lys
Sancta Lucia, Sancta Lucia 

Ondskap og mørkets makt, frykten oss binder.
Hvitkledd hun holder vakt, lyset oss finner.
Hør hva hun kommer med: Ordet om julens fred.
Sancta Lucia, Sancta Lucia 

Midt i den mørke natt lysene brenner.
Hun holder lyset frem, håpet det tenner.
I Jesu sterke ord så hun en flamme stor.
Sancta Lucia, Sancta Lucia

"Svart senker natten seg" står på nummer 13 i Barnesalmeboka. 1. vers er skrive av Arvid Rosén medan Åge Haavik har skrive dei to siste versa.

Krystallpalass og nedrykksmeistrar

Eg hamna for ei stund sidan i eit ordskifte om pussige namn på fotballklubbar, og då er det sjølvsagt umogeleg å kome utanom Crystal Palace F.C., eit gamalt engelsk lag som høyrast meir ut som ein residens for ein magikar i ei bok med fantastisk litteratur enn ein fotballklubb. Ei bok som kanskje endar i eit stort slag der Queens Park Rangers angrip Krystalpalasset og trollmannen som bur der.

Crystal Palace er uansett eit skikkeleg fotballag, utan at det sa oss noko om kvar namnet kom frå. Vi var klar over at det er eit område i London som heiter det same, men hadde aldri høyrt om noko krystallpalass ein burde ta ein titt på medan ein såg på dei andre tinga ein bør sjå i London. Så kvar kom dette namnet frå?

Crystal Palace F.C. vart stifta i 1905, og var då faktisk den andre klubben med dette namnet. Den første vart stifta allereie i 1861 og hadde ein stolt historie. Den var ein av dei klubbane som var med og grunnla det engelske fotballforbundet og kom til semifinalen i den første FA cupen. Klubben hadde eit kort liv og vart oppløyst i 1876. Det pussige namnet fekk klubben på grunn av arbeidsplassen til spelarane. Vi er nemleg attende på den tida då ein fotballklubb ofte var ei sameining av fotballinteresserte med same arbeidsplass eller bustad i staden for ein kommersiell maskin. Spelarne på Crystal Palace var vaktmeistrar i ei internasjonal utstilling ein hadde i Hyde Park. Og der stod det faktisk eit krystallpalass!

Krystallpalasset i Hyde Park.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

The Crystal Palace vart bygd til denne utstillinga som vart halde i 1851. Det var sjølve utstillingshallen som utstillinga vart halde i, og var på heie 92 000 kvadratmeter. Utstillinga skulle vise dei siste teknologiske nyvinningane, og bygget var i seg sjølve ein teknologisk triumf. Ein hadde kome opp med ein ny måte å bearbeide glas på, og dette palasset var den største samlinga med glas i eit bygg i verda.

Bygget var svære greier med fullvaksne tre veksande inne og ei fontene på åtte meter. Det var også den første staden ein sette opp offentlege toalett i stor skala.

Krystalpalasset etter at det vart flytta.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Etter at utstillinga var ferdig flytta ein heile greia. Krystallpalasset stod i delvis ny form i 1854. Flyttinga kosta nesten ti gonger så mykje som å bygge det hadde gjort, utan at det framstår som ei strålande investering. Palasset vart brukt til alt frå katteutstillingar til markering av kroning av konge og dronning, men det gjekk konkurs i 1911. Under første verdskrig brukte marinen det til treningsbase for 125 000 soldatar.

Det stod dårleg til med finansane til eigarane, og bygget skal ha vore prega av forfall. I 1936 hadde ein heller ikkje forsikra det skikkeleg, og då brann palasset ned til grunnen, noko som gjer at ei vitjing i krystallpalasset ikkje er ein obligatorisk del av turistløypa i London. Men i januar i år offentleggjorde Crystal Palace F.C. planar om å flytte attende til denne tomta. For det var nemleg også ei fotballbane i samband med glashuset. Det var der klubben kom frå, og no vil dei altså attende.

Den noverande klubben vart stifta i 1905 av folk som jobba i det siste krystallpalasset, og har ikkje noko meir å gjere med den gamle klubben enn namnet og arbeidsplassen til spelarane. Dette er ein klubb ein nesten må få sympati med, og ikkje berre på grunn av det fantastiske namnet. Sidan dei vart stifta har dei med stort hell halde seg vekk frå titlar, i alle fall av det store slaget. Dei har sjølvsagt vunne regionalserier og dermed rykka opp i systemet og slikt, og i 1991 vann dei den svært kortliva Zenith Data Systems Cup. St. Isidors minne har tidlegare tatt fram fotballag med negative rekordar, og også Crystal Palace er eit slikt lag. Sidan ein danna FA Premier Leauge i 1992, er Crystal Palace den klubben som har rykka ned flest gonger, med fire nedrykk. Dei har også rykka ned på strategiske tidspunkt. I den første PL-sesongen (92/93) rykka dei ned, og då ein spelte den einaste sesongen der fire lag rykka ned (94/95), var dei med der også. Dei var også eit av tre lag som rykka ned den einaste sesongen alle dei nyopprykka laga rykka rett ned att. (97/98)

Dette er altså klubben med det fantastiske namnet. Crystal Palace kjem faktisk frå eit krystallpalass, sjølv om det ikkje budde ein magikar der.

Adventstankar

Den gravide jomfrua.
Biletet er frå ei alter-
tavle i Sveits og ligg på
Wikimedia Commons.

I det siste har ein diskutert den nye omsetjinga av Bibelen. Det har særleg vore eit par ting som har vorte diskutert: Fader vår/ Vår Far og spørsmålet om det skal stå «jomfru» eller «ung kvinne» i Jesaja 7,14.

I Bibel 2011 står det altså «Sjå, den unge jenta skal bli med barn og føda ein son, og ho skal gje han namnet Immanuel.» i staden for «Sjå, ei møy skal verta med barn og føda ein son, og ho skal kalla han Immanuel.» «Møy» er altså blitt til «ung jente».

Dette er sjølvsagt noko det vert reagert på. Pussig argumentasjon som at «Underet er borte fra denne utgaven [...] Her er det nemlig snakk om et under og da er det bare ordet ”jomfru” som kan og skal benyttes!» kjem fram. Det vert og hevda at dette er å dundre laus på sanninga om at Jesus vart født av ei jomfru som ein del av ein «tsunami av bibelskepsis som velter inn over de unge i samfunn, kirke og teologi». Frå heilt andre kretser slår ein bombastisk og kunnskapslaust fast at no «kan debattene om hvorvidt Jesu mor var jomfru og like vel fødte en sønn stilne av. I den nye Bibelen, som tas i bruk fra 22. oktober, er jomfru Maria blitt til «ung kvinne».»

Eg nemner slike reaksjonar fordi eg meiner dei bommar. Eg trur den nye omsetjinga kan gjere trua på jomfrufødselen sterkare. Det som nemleg kjem tydlegare fram i den omsetjinga vi no har fått, er det unødvendige med jomfrufødselen. Det er fullt mogeleg å bedrive kontrafaktisk teologi hjå dei første kristne og tenkje seg inkarnasjonen utan noko som helst snakk om jomfrufødsel. Det vert kanhende litt annleis, men den seinare soningsdøden kan fint verte like viktig og sentral.

Folk i Middelhavsområdet for 2000 år sidan var fullt klar over korleis born vart til. Å snakke om at ei mor var jomfru var like lite eigna til å framstå som truverdig då som no. Det at dei første kristne likevel valgte å fortelje om jomfrufødselen tyder på at dei meinte dette var viktig å fortelje om. Det var så viktig at dei valgte å fortelje dette med dei konsekvensane det fekk for truverdet på det dei sa. Det hadde dei ikkje gjort om ikkje dei trudde det var sant.

Dette vert endå tydelegare i den nye omsetjinga. Jomfrufødselen er sjølvsagt ikkje borte frå Bibelen. Ordlyden i GT gjer ikkje at dei mykje tydlegare orda i NT endrar meining, men vi ser tydelegare korleis læra om jomfrufødsel ikkje er noko dei første kristne tok med seg som ei krampeaktig lære dei arva frå eldre skrifter, men korleis dette var noko dei trudde på og tok med i sine skrifter, til trass for at det var eit like dårleg salsargument for ei ny lære då som no. Dette gjorde dei ikkje fordi dei måtte, men fordi dei meinte det var slik Jesus vart til.

Fra Angelico sitt maleri av denne forteljinga.
Biletet ligg på Wikimedia Commons.

Vi går vidare i adventstida med forteljinga om jomfrua som får bodskapen om at ho skal få ein son:

Men då Elisabet var i sjette månaden, vart engelen Gabriel send frå Gud til ein by i Galilea som heitte Nasaret, til ei jomfru som var lova bort til Josef, ein mann av Davids ætt. Namnet hennar var Maria. Engelen kom inn til henne og sa: «Ver helsa, du som har fått nåde! Herren er med deg!» Ved desse orda vart ho forskrekka og undrast på kva denne helsinga skulle tyda. Men engelen sa til henne:
          «Ver ikkje redd, Maria! For du har funne nåde hos Gud.
          
    Høyr! Du skal bli med barn og få ein son,
          og du skal gje han namnet Jesus.
          
    Han skal vera stor og kallast Son til Den høgste.
          Herren Gud skal gje han kongsstolen til David, far hans.
          
    Han skal vera konge over Jakobs hus til evig tid,
          og det skal ikkje vera ende på kongedømet hans.»
Maria sa til engelen: «Korleis skal dette gå til når eg ikkje har vore saman med nokon mann?» Engelen svara:
          «Den heilage ande skal koma over deg,
          og krafta frå Den høgste skal skyggja over deg.
          Difor skal òg barnet som blir fødd,
          vera heilagt og kallast Guds Son.
Og høyr: Elisabet, slektningen din, ventar ein son, ho òg, på sine gamle dagar. Ho som dei sa ikkje kunne få born, er alt i sjette månaden. For ingen ting er umogleg for Gud.» Då sa Maria: «Sjå, eg er Herrens tenestekvinne. Lat det gå meg som du har sagt.» Så forlét engelen henne. Luk 1,26.37

Dagen for oppløysing av militæret

President Ferrer knuser ein vegg i Curatel Bellavista som eit
symbol på at han legg ned militæret.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

St. Isidors minne vil i dag ta fram ein sak til inspirasjon. 1. desember 1948 oppløyste José Figueres Ferrer, presidenten i Costa Rica, landet sitt militærvesen etter at han hadde gått sigrande ut av ein borgarkrig. Etter dette har ikkje landet hatt militære styrker, og i 1949 kom ei ny grunnlov. Denne slår «ovanligt nog fast att landet inte ska ha någon armé», som den svenske ambasaden formulerer det på sine landsider om landet.

Det er sjølvsagt enorme summar å spare på eit slikt grep, og også når det gjeld omfordelinga av desse pengane går Costa Rica føre med eit strålande døme for oss andre. Dei brukar sjølvsagt noko pengar på sikkerheit, men det flotte er at dei også brukar dei pengane dei «får til overs» på utdanning og kultur. For å understreke sine forpliktingar som eit kulturland, har ein gjort om det gamle militærhovudkvarteret, Curatel Bellavista, til nasjonalmuseum. Då ein gjorde det, reiv ein også tårna på bygget, for å fjerne det militære preget på hovudstaden.

Landet brukar som sagt noko pengar på sikkerheit sjøl om dei ikkje har noko militærvesen. Dei har ein liten styrke dei kallar Fuerza Pública som består av rundt 6000 mann som har ansvar for vanleg politiverksemd, sikkerheit, ro og orden. Dette er delvis ein politistyrke, delvis spesialeiningar, grensevakter, kystvakt og likande.

Det vert gjerne hevda at ein må ha eit militærvesen for at eit land skal fungere og vere trygt. Den svenske ambasaden seier følgjande om Costa Rica:

Costa Rica är ett land som skiljer sig markant från resten av Centralamerika. Till skillnad mot i grannländerna, har den costaricanska befolkningen levt i fred och demokrati sedan 1948 då landets militär avskaffades. Den sociala och ekonomiska utvecklingen är i ett regionalt perspektiv långt framskriden. Utbildningsnivån är god och strukturen på landets näringsliv har moderniserats.

Eg seier berre: Sjå til Costa Rica!

Klostervisdom til folket

I forrige veke var eg ein snartur innom det som er att av Bokladen i Bergen. Det er alltid spanande å kome inn i den butikken, for der finn ein ting ein rett og slett ikkje finn i andre butikkar i Norge eg veit om, med eit hederleg unntak for St. Olav katolske bokhandel i Oslo. I Bokladen fekk eg meg ein triveleg prat, og gjekk ut derifrå med ei bok og nokre andre ting.

Boka har eg lyst til å seie nokre ord om. Christopher Jamiston si bok Ditt hellige rom. Klostervisdom for moderne mennesker kom på engelsk i 2006 og på norsk i 2009, så det er altså ikkje ei  heilt rykande fersk bok utan at fem år på nokon som helst måte er lang tid i klostertradisjonen. Den er altså like aktuell, eller uaktuell, som då ho kom.

Jamiston er abbed i benediktinarklosteret Worth i Sussex. Dette klosteret er kjent for engelskmenn etter at det vart laga ein slags reality-serie derifrå. Reality-serien The Monastary vart ein overraskande stor suksess, og har også gått på TV her i Norden, dog utan å få noko særleg merksemd. Denne boka er ein slags oppfølging av serien, der Jamiston vil forklare klostervisdomen til nye folk. 

Tanken hans er at ein ikkje treng å vere munk for å leve etter klostervisdomen og implementere delar av klosterlivet i sitt eige liv. Om ein meiner ein ikkje har tid til dette, er ikkje det ei orasking god nok for abbeden, då han argumenterer godt for at dette har ein valgt sjølv, og ein kan derfor velgje det vekk. Boka er ei innføring i korleis ein kan leve sitt eige liv nærare det ein finn skissert i Benedikts regel. Dette gjer Jamiston tidvis svært godt. Sæleg likte eg kapitla om kontemplasjon og det å vere lydig. Han viser på ein god og enkel måte kva som er kristen bøn og korleis ein kan bruke dette til å kome nærare Gud og høyre Gud, og han visert glitrande korleis det moderne, individualistiske samfunnet ikkje i så stor grad handlar om fridom til eigne val som vi likar å tru i vår tid. Også andre delar av boka har mykje visdom i seg, men det var særleg desse to kapitla som tala til meg. 

Det er derimot ein ting eg stussar på, og som trekk ned heilskapen i boka for min del. Jamiston, og dermed forlaget, siktar seg inn på søkjande menneske, gjerne menneske utanfor kristendomen. Det er sjølvsagt prisverdig og noko fleire burde gjere. Jamiston skriv at «[de]nne boken vil hjelpe deg inn i det Benedikt lærer oss, men forutsetter ikke at du, leseren, er  kristen. Det den derimot forutsetter , er at Benedikt og hans klostertradisjon er kristen.» (side 15) Presiseringa er grei, og boka legg aldri skjul på at den handlar om ein kristen klostertradisjon. Og nettopp på grunn av dette er eg skeptisk til kor godt den fungerar inn mot søkjande og dei som definerer seg utanfor kyrkja. Boka er slik eg ser det i bunn og grunn indrekyrkjeleg, men forsøker på ein måte å «kamuflere» dette. Eg trur boka ville blitt endå betre om Jamiston heller skreiv meir medvite til kyrkjefolket og heller skreiv ei anna bok, som ikkje er så tett knytt til Benedikts regel, til dei som er på leit. Det trur eg særleg dei søkjande hadde hatt større utbytte av. Eg trur ein treng noko kyrkjeleg kompetanse for å få eit godt utbytte av boka.  

Ditt hellige rom er ei bok som eg vil tilrå til alle som har ein grunnleggjande kjennskap til kyrkjetradisjonen og vil ha inspirasjon til å leve eit meir disiplinert andeleg liv. Den er enkel og vis på same tid, og gjev fleire gode og enkle tankar til kvardagslivet for folk som er utanfor klosterlivet.

Reklame kan vere artig

Ein kan sjølvsagt seie noko klisjeaktig om at fordommar straffar seg eller at ein ikkje skal døme folk på grunn av utsjånaden eller slikt, men eg trur vi droppar det. I staden kosar vi oss med ein artig reklamefilm.

Eg satsar på at Helsedirektoratet ser ein annan veg...

O sacrum convivium

23. november er dødsdagen til den engelske komponisten Thomas Tallis. Tallis levde på 1500-talet og er ein av dei største engelske komponistane. Etter at eg meir eller mindre tilfeldig fekk ei plate med musikk av Tallis i eige, har dei fantastiske songane hans fått ein stadig hyppigare rotasjon i CD-spelaren min.


I dag høyrer vi «O sacrum convivium», ei hylling til nattverdsakramentet.    


Tekst frå Wikipedia:
Latin

O sacrum convivium!

in quo Christus sumitur:

recolitur memoria passionis eius:

mens impletur gratia:

et futurae gloriae nobis pignus datur.

Alleluia.

Engelsk

O sacred banquet!

in which Christ is received,

the memory of his Passion is renewed,

the mind is filled with grace,

and a pledge of future glory to us is given.

Alleluia.

Pelsnæringa må vekk!

Mink på ein finsk pelsdyrfarm.
Biletet er frå Wikimedia Commons.

Nationen melder i dag at pelsdyrnæringa nok vil overleve den komande landbruksmeldinga frå regjeringa, trass i at både SV og Arbeidarpartiet har vedtak for at dei vil avvikle denne næringa.

På trass av alle etiske normer for dyrehald og dyrevelferd vel ein å la Senterpartiet få ein symbolsiger og beheld ei næring som systematisk utnyttar dyr utelukkande av estetiske og økonomiske motiv. Den reelle nytteverdien i pelsdyrhald er fråverande, då ein rett og slett ikkje har bruk for pels.

Vi veit at pelsdyr ikkje får tilfredsstilt dei behova dei har for rørsle, sosial omgang, tryggleik og liknande. Dette reagerer dei på med sjølvskading og drap av avkom. I tillegg vert avlivingsmetoder for mink og rev rekna som inhumane.
Den norske vetrinærforening sa i 2009 følgjande om pelsdyrhald:

Dagens pelsdyrhold er basert på hold av aktive rovdyr i små nettingbur. Driftsformen betyr at dyrene ikke får tilfredsstilt naturlige adferdsbehov. DNV har tidligere uttrykt skepsis til pelsdyrholdet. På tross av gode intensjoner i næringa, viser det seg at det fortsatt er store dyrevelferdsmessige problemer i pelsdyrholdet. DNV mener derfor at tiden nå er moden for å vurdere avvikling av pelsdyrholdet i Norge 

Framleis kjem det jamneleg døme på at «det fortsatt er store dyrevelferdsmessige problemer i pelsdyrholdet».

Den nasjonale forskningsetiske komite for naturvitenskap og teknologi sa i 2008:

NENT mener at hold og avlivning av dyr kun for å benytte seg av dyretspels ikke er forenlig med god dyrevelferd, da pels i dag ikke en nødvendighet for å kle seg mot kulde

Eidsivating lagmannsrett slo i 1999 fast dette i ein dom:

Lagmannsretten legger til grunn at pelsdyroppdrett av rev og mink skjer på en måte som er i strid med dyrenes opprinnelige og grunnleggende behov [...]. Dersom en kun la en etisk betraktning til grunn for vurderingen av pelsdyroppdrett, så ville slik virksomhet vanskelig kunne aksepteres. 

Likevel ser det altså ut som om regjeringa vil gå inn for å behalde denne næringa. Dette er uforståleg og viser endå ein gong at SV ikkje får gjennomslag for viktige miljø- og natursaker i regjeringa. Behovet for å få Miljøpartiet Dei Grøne inn på Stortinget for å presse på for ein ny politikk vert grelt tydeleg i møte med slike avgjersler der symbolpolitikk får sigre over etikk og dyrevelferd.      

Øltsunamien i 1814

Etikett frå det famøse Meux's Brewery.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

I fylgje handelsstanden har det lenge nærma seg adventstid, og med det kjem både testane av juleøl (som allereie er godt igang i bloggosfæren) og advarslar, som absolutt er på sin plass, mot uvettig alkoholbruk i samband med julefeiringa.

St. Isidors minne kan ikkje vere dårlegare enn at førjulsølblogginga også får innpass her, og då passar det godt å gå inn i ei historie som trass i sin tragikk også er så absurd at ho ikkje bør gløymast.

I 1814 hadde  Meux's Brewery i London lenge hatt enorme tankar dei brygga ølet sitt i. Den største tanken var tanken der dei brygga porter, som åleine tok 511 920 liter.

Tidleg om morgonen 17. oktober 1814 gjekk det heile frykteleg gale. Portertanken hadde på dette tidspunktet gjæra i fleire månader, og var tydlegvis ikkje klar for oppgåva. Eit av banda som heldt tanken saman rauk, og med det eksploderte ølet ut i bryggeriet. Som om ikkje dette var nok tok flodbølgja med seg andre tankar i bryggeriet, og tilsaman  1 224 000 liter øl flauma ut gjennom veggen i huset og ut i slumområdet rundt bryggeriet. Ølflaumen reiv med seg folk utanfor, faktisk var han så stor at to hus gjekk ned på grunn av den enorme ølstraumen som tok dei. Eitt av dei to husa var ironisk nok ein lokal pub der ei fjorten år gamal jente vart drepen då huset rasa ned over henne.

Folk i nabolaget reagerte på ein måte som både er underleg og forståeleg. Dei strauma ut i gatene med bøtter og kar og tok det ølet dei fekk tak i. Fleire av desse vart skada av den sterke straumen og måtte til sjukehus med skader. Der braut det nesten ut opptøyer då andre pasienter trudde at den sterke lukta av øl frå nokre av dei skadde kom av at dei fekk øl på sjukehuset. Dette ville dei andre også ha, og situasjonen vart spent før det vart klara opp i kva som hadde skjedd.

Tilsaman ni personar døydde av øltsumanien. Nokre vart drukna, andre vart drepne av skader dei fekk då dei vart tekne av straumen eller fekk byggningar over seg. Det vert også sagt at ein døydde av alkoholforgiftning. Dei fattige folka som vart ramma av flaumen gjorde det dei kunne for å klare seg, og enkelte stilte ut lika og tok betalt for at folk skulle få sjå dei som vart drepne av ølflaumen. I eit hus stimla det saman så mange folk at golvet braut saman og alle som var der datt ned i ein kjellar halvfull av, ja nettopp, øl.

Ølstanken hang i i fleire månader i området som var ramma, og for mange folka som budde der var det som skjedde ein tragedie, sjølv om dei ikkje mista nokon som stod nær dei. Hus og butikkar var øydelagte og folk stod utan eit levebrød. Bryggeriet derimot, kom ut av det heile med beina på jorda. Det vart sjølvsagt ein rettssak etter dette, men dommaren meinte det som hadde skjedd var «an act of God» og at bryggeriet ikkje kunne klandrast. Dei dreiv vidare fram til eit anna bryggeri kjøpte dei opp i 1961.

1814 er lenge sidan, og det absurde i situasjonen er nok meir framtredande no enn det var då. Ni døde og eit hard ramma lokalsamfunn er ikkje noko å le av, samstundes som ein øltsunami er så sjeldant og absurd at historia bør forteljast vidare.

St. Isidors minne har funne seg ein heim

Mannen i profil er St. Melaine.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

6. november er minnedag for den heller obskure helgenen Melaine som var biskop i Rennes i Bretagne på femhundre talet. Melaine gjekk gradane som munk og abbed, og det er ikkje mykje spanande å fortelje om han, anna enn det som gjer han interessant for St. Isidors minne. St. Melaine skal ha hatt seg ein tur over Kanalen til Cornwall. På grunn av dette har han blitt skytshelgen for eit par plassar der, deriblant ein plass som heiter Mullion.

Mullion ligg på halvøya der St. Isidors minne frå no av finn sin geografiske heimstad, nemleg halvøya The Lizard. (Firfirsla eller øgla) The Lizard er det sørlegaste fastlandet i England, og har ein historie prega av skip som går på grunn og smugling. Skal ein tru turistkontoret, er det også svært vakkert der.

Som om ikkje det flotte namnet skulle vere nok, har The Lizard fleire ting som trekk St. Isidors minne til halvøya. Halvøya er i stor grad bygd opp av ein steinart som har det flotte namnet serpentinitt, noko som sjølvsagt gler ein herptilven som underteikna. Hadde det berre vore dei flotte øgletilknyttingane i namnet og grunnfjellet hadde det nok ikkje vore nok til å rekne halvøya som bloggen sin geografiske heimehamn, men det er meir med denne halvøya.

Ein del av The Lizard  går under namnet «Meneage». Dette er kornisk og skal tyde noko slikt som «Munkelandet».  I dette området låg det sansynlegvis ei rekkje små, keltiske kloster, noko som gav det flotte namnet. Akkurat kor stort dette området er, er eg ikkje sikker på, men det skal bestå av fire heile prestegjeld og delar av eit femte, så litt areal må det vere.

Så der har vi staden St. Isidors minne no soknar heim til. Serpentinitten stig opp av havet og dannar halvøya The Lizard der ein finn munkelandet Meneage. Der bur St. Isidors minne.

Allehelgensdag

Allehelgensdag er ein dag ein ofte forbind med sorg og sakn, særleg sidan Den norske kyrkja sine gudstenester i samband med allehelgensdag, dei såkalla helgemessene, ofte er minnegudstenester for dei ein har gravlagt det siste året. I samband med dette høver det godt med ein song frå Taize. Songen heiter "La ténèbre n'est point ténèbre". I norsk omsetjing er teksten følgjande:

Nattens mørke er ikke mørke, Gud for deg.
Som dagens klare lys skinner natten.

Ei fin påminning frå Salme 139 i vakre toner frå Taize.

Mysteriet med dei eksploderande paddene

Eksplosjonsfare!
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

I april 2005 vart Hamburgområdet ramma av ein serie hendingar som kunne vore tatt rett ut av ei bok av Haruki Murakami. St. Isidors minne tar eit skritt utanfor sin vanlege tematikk og tar opp mysteriet med dei eksploderande paddene.

I april 2005 fann ein over tusen oppsvulma, eksploderte og då sjølvsagt daude padder i eit overklassestrøk i Hamburg. Også danske grenseområde vart ramma av denne paddeepedemien som spreidde frykt både mellom dyrehelsestyresmaktene og vanlege folk. Særleg eitt vatn var hardt ramma av dei bisarre dødsfalla.

Det som skjedde med dei stakkars paddene var at dei svulma opp som ein ballong medan dei rykka og hadde kramper i fleire minutt. Så eksploderte dei plutseleg. Innvollene vart spreidde over eit så stort område som ein heil kvadratmeter, men dei stakkars paddene døydde faktisk ikkje umiddelbart, men måtte lide i fleire minutt før dei endeleg fekk døy. Avisene kalla vatnet «Dødsvatnet» og råda born og hundar til å halde seg vekke.

Det vart sjølvsagt spekulasjonar rundt kva som skjedde. Enkelte meinte paddene tok sjølvmord, medan andre meinte, kanskje meir truverdig, at det skuldast sjukdom frå hestar. Ein tok sjølvsagt prøver av vatnet, utan å finne noko gale.

Til slutt fann ein ekspert på amfibium ei løysing på mysteriet. Det var kråker som stod bak. Frank Mutschmann, altså eksperten, oppdaga at alle paddene hadde eit lite hol på ryggen, på storleik med eit fuglenebb. Så oppdaga han at dei også mangla leveren sin. Ingenting anna var vekke. Han meinte at dette peika på kråkene; dei var kloke nok til å vite at huden på padda var giftig, og at det einaste etande var leveren. Andre dyr hadde gjerne ete heile padda. Når først ei kråke hadde fått ideen til å gjere dette, er dei andre kråkene smarte nok til å lære, og epedemien av eksploderande padder var eit faktum.

Når padda så merkar at han har vorte angrepe og at leveren er vekke, slår den naturlege forsvarsmekanismen for ei padde inn. Han bles seg opp. Då kjem eit nytt problem: Utan ribbein eller noko skal som held dei saman, er det leveren som stoppar oppblåsinga frå å gå amok. Utan leveren på plass, bles lungene seg opp til det heile går gale og padda eksploderer.

Ei historie for god til å gløymast!

Hurra for Bibel 2011

I dag har altså Bibel 2011 kome ut. Ut frå det eg har sett av GT, der heile kom i dag, og lese i NT som kom i 2005, er dette verkeleg bra saker. Den nye omsetjinga er prega av lettare formuleringar, noko som gjer at han vert meir brukande for folk. Samstundes ligg han tettare på bibelsk språkføring ein del stader, noko som er spanande, men ikkje alltid gjer det lett å lese... Ordmengda er også korta ned i høve til forrige omsetjing, noko eg trur er bra. Korte og konsise formuleringar er betre enn lange og kronglete.

Den forrige bibelomsetjinga vart kalla for verdas beste av Bo Giertz. Til no verkar denne endå betre. Eg trur min favorittforbetring er at han som vart kalla Junias i 78-omsetjinga, no har det meir riktige namnet Junia, og med det får ein ei kvinne med tittelen apostel! Spanande!

Eg har også lyst til å legge inn litt reklame for eige verk i samband med lanseringa. Hovudartikkelen på Wikipedia denne veka er Bibelen i Norge som tar for seg dei ulike bibelomsetjingane vi har hatt i landet vårt sidan Stórn på 1200-talet. Artikkelen er skreve av underteikna, og er nok mitt hovudverk på Wikipedia. I samband med den nye omsetjinga kan det høve godt med ein gjennomgang av korleis Bibelen har vorte omsett til norsk gjennom åra. Verdt ein titt.

Human asylpolitikk. No!

Ein del av dei som var på demonstarsjonen. Torstein Dale held
her sin gode appell.

15 papirlause asylsøkjarar sit i kyrkjasyl i Johanneskirken i Bergen. Dei får ikkje opphald i Norge, og er livredde for å verte sendt attende. I dag var eg på ein støttedemonstrasjon for dei og dei opp til 18 000 andre papirlause i Norge.

Det er ei skam for Norge at vi har skapt oss ein situasjon der tusenvis av menneske må leve liva sine som mindreverdige menneske. Utan rett på helsestell, arbeid og med uvissa om når dei vert kasta ut av landet og sende til ein situasjon som er så ille at dei heller vel å leve utan nokon rettar i Norge. Det at dei heller vil leve i det totale mørkre i Norge seier mykje om kva dei vil vekk frå.

Situasjonen er politikarskapt. Andre land i Europa tar tak og gjev desse folka ein mogelegheit til å kome i arbeid, gå på skule, få helsestell; kort sagt gjere det vi andre gjer. Eller sagt på ein annan måte: Dei får lov til å vere likeverdige menneske. Det får dei ikkje i Norge!

Styresmaktene i Norge må ta tak i denne situasjonen, noko bystyra i fleire norske byar også heldigvis ber om. Det er totalt uhaldbart at vi skapar ein underklasse som ikkje får del i elementære samfunnsrettar. Regelverket vi har sender folk inn i botnlaus fattigdom, svært usikre liv, grov utnytting og fører til at folk gjer desperate ting for å halde seg i live. Dei femten mennene i Johanneskirken set fokus på dette. «Dei gjev ansikt til dei andre papirlause», som det vart sagt på demonstrasjonen i dag. Å sultestreike og å gå i kyrkjeasyl er desperate handlingar som det ikkje burde vere behov for å gå til i vårt samfunn. At nokon likevel kjenner seg pressa til å bruke desse metodene, seier oss at noko elementært er gale i regelverket vårt.

38 organisasjonar, deriblant Den norske kyrkje, står bak aksjonen med slagordet «Ingen mennesker er ulovlige». Den vert avslutta om få dagar, og seier mellom anna:

Vi kan ikke godta en varig papirløs underklasse i Norge. Vi krever at:
-  Barn som har levd i Norge i lang tid – eksempelvis fire år – normalt må gis oppholdstillatelse sammen med medfølgende foreldre og søsken.
-  Det må settes en grense for hvor mange år andre papirløse (voksne uten barn) kan leve papirløst før de får mulighet til lovlig opphold og arbeid, slik UDI har anbefalt.

Dess fleire som skriv under på underskriftskampanjen, dess større tyngde får det når kampanjen vert avslutta 24. oktober. Skjemaet for å skrive under på kravet finn du her. Skriv under du også!   

Strilevisdom

Dei var kloke, dei gamle strilane. Desse to er rett nok frå
Sotra, utan at det skal haldast mot dei.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

I 1839 fekk Manger prestegjeld den mest særprega presten i si historie, nemleg Michael Sars. Han utmerka seg ikkje som prest, men var ein fremragande zoolog med fokus på livet i havet og fekk eit ekstraordinært professorat ved Universitetet i Oslo då han valde å gå av som prest. Han vart også utnemnd til æresdoktor ved universiteta i Berlin og Zürich.

Sars budde på Manger, først og fremst for å forske på havdyr. Men han var jo også prest og kom derfor i kontakt med lokalbefolkninga, og gav ei svært positiv omtale av folket på strilelandet. Han sa:

Det er særdeles godt materiale i strilane både i åndeleg og legemleg forstand.  

Med dette i tankane er det verdt å høyre på det strilane hadde å seie. Ein av sønene til Michael Sars var professor i historie Ernst Sars som var ein av dei sentrale personane i nasjonsbygginga i Norge rundt forrige århundreskifte. St. Isidors minne omhandlar ofte historie, og i samband med dette kan det vere naturleg å ta fram dei kloke orda bygdefolket på Manger sendte til Ernst Sars i samband med åttiårsdagen hans i 1915. Dei seier oss kvifor det er viktig å hugse på historia vår.

Modtag hjembygdens hilsen og takk fordi du fortidstråden med innsyn tolket så fremtidstråden lå klar for folket.

Sitata er henta frå artikkelen ««Sars-Minnesmerket» på Manger» i Farne Tider, Bind I, Bokserie frå Nordhordland og Gulen, redigert av Bernt Tungodden, Nordhordland forlag, 2000. Side 16-18.

Gratulerer med dagen, kvinner!

I dag feira Bjørgvin bispedømme at vi har hatt kvinner i presteteneste i femti år med ei flott festgudsteneste i domkyrkja i Bergen. Som seg hør og bør var både biskop og domprost med på gudstenesta, men når sant skal seiast var det dei ikkje mindre enn 28 damene ikledde presteskrud som stod for det klerikale høgdepunktet i gudstenesta.

Gudstenesta byrja med ein imponerande inngangsprosesjon med dei 28 kvinnene saman med tre menn: leiande sokneprest i domkyrkja, domprost og biskop. Eller «rævediltarar» som dei vart kalla i dag. Liturgien var som alltid i domkyrkja flott. Særleg likte eg bønesvaret i forbøna. Det var nytt for meg og var så langt eg kan skjøne eit mykje betre bønesvar enn dei eg er vant med. Det var eit bønesvar som var meir «aktivt» enn andre vi brukar.

Gud skap i oss tro, håp og handling.
Herre, hør vår bønn.

Ellers hadde domprost emerita Berit Andersen ei svært god preike der ho mellom anna tok fram Marta sin vedkjenning «Ja, Herre, jeg tror at du er Messias, Guds Sønn, han som skal komme til verden» (Joh 11) , ei stor vedkjenning som ikkje er like mykje lagt vekt på som den meir kjente vedkjenninga til Peter. Det var også spanande at dei i staden for den vanlege solosongen eller likande hadde tatt inn liturgisk dans. Sjølv har eg ikkje sansen for liturgisk dans i det heile, men eg vil gjerne ha meir «sanselege» gudstenester, og der trur eg liturgisk dans kan ha mykje for seg.

Alt i alt ei flott gudsteneste der ein fekk feira kvinnene si presteteneste gjennom femti år. Gratulerer med dagen til oss alle, og særleg til kvinnene!

Heile gjengen samla etter gudstenesta.

Full støtte til italiensk Wikipedia

Slik ser italiensk Wikipedia ut no. Alle sider vert omdirigert
til protestskrivet.
Skjermdumpen er henta frå Wikimedia Commons.

Wikipedia på italiensk er i skrivande stund i streik. Brukarne av den italienske greinen av Wikipedia har beslutta å stenge sida i protest mot eit lovforslag som er oppe til debatt i det italienske parlamentet no. Slik eg har fortsått det vil lova, om ho går gjennom, gje alle krav på å få endra det som står om dei på bloggar, nettaviser og andre nettsider, og dermed Wikipedia, i løpet av 48 timar om dei ikkje har sansen for det som står der. Om det som står er sant eller ikkje speler ingen rolle. Nettstaden må i staden leggje ut ein versjon som er godteke av den omtala personen.

Altså kan til dømes ein person som er dømt for ein kriminell handling krevje at all informasjon om dette må fjernast, og i staden krevje at det leggjast inn informasjon som måtte passe betre for personen å spreie om seg sjølv. Sikkert ei lov som passar Berlusconi som hand i hanske, men sjølvsagt er ikkje dette ei lov som fremjar objektiv og sann informasjonsformidling.

Det vil ikkje vere mogleg å produsere eit nøytralt, sant og påliteleg leksikon under ei slik lov, og eg vil gje mi fulle støtte til brukarane på italiensk Wikipedia. Dei kjempar ein viktig kamp for yttringsfridomen!

Les kva brukarane på italiensk Wikipedia seier om saka på engelsk her. 

Velsigning av dyr

Det vesttyske postvesenet feira St. Frans med eit frimerke i 1982.
Biletet er henta frå Wikimeida Commons.

I dag feirar Kyrkja Frans av Assisi. Mange plassar i verda vert dette markert med ei gudsteneste der folk tar med seg dyra sine og får dei velsigna. Så langt eg veit vert ikkje dette praktisert i Norge, men eg skulle gjerne sett av vi byrja med dette også i Den norske kyrkja. Det er ein flott måte å understreke at også dyra er ein del av skaparverket og at menneske og dyr er uløyseleg bunde saman. Delvis på same måte som vi er bunde saman med resten av skaparverket, men også på ein sterkare måte sidan dyr er sosiale vesen som kan verke i samspel med oss menneske.

 Eg har funne ein liturgi for ei slik gudsteneste frå det episkopale bispedømet i Vest-Texas, altså ein anglikansk liturgi vi lutheranarar bør kunne kjenne oss komfortable med. For at det ikkje skal verte for langt tar eg ut tekstlesingane. Liturgien er tilpassa frå «Animal Blessing Service», utgjeve av Anglican Society for the Welfare of Animals, UK av Rev. D. Rebecca Deinsen for Episcopal Network for Animal Welfare, USA. Nederst kan ein sjå korleis ein gjer slike gudstenester i praksis. Filmen er frå Trinity Episcopal Church i Galveston, Texas.

Opening Sentence:
How many are your works O God! In wisdom you made them all.
-Psalm 104:24

Confession:
Let us confess our sins to God:
Almighty God and Creator of all,You have chosen humankind for a position of special responsibility in your world;We have failed to respond in awe at Your wonders;We have misinterpreted our role of dominion and abused our power.We have caused the animal kingdom needless suffering.Forgive us as we seek anew the vision which You set before us,And as we strive to respond to Your call;Through Jesus Christ our Lord. Amen.

Absolution:
Almighty God grant you forgiveness of your sins through our Lord Jesus Christ and the strength and grace to respond with love to all God’s creation.

Collect:
O Lord, give us humility to thank You for the creation of animals, who can show affection which sometimes puts us to shame. Enlarge our respect for these your creatures, of whom we are the guardians. And give us a sense of responsibility towards all your creation, for Jesus Christ’s sake, Amen.
-A Prayer from Robert Runcie, 102nd Archbishop if Canterbury

First Lesson: Genesis 9:8-17Psalm: 104:1, 10-15, 25Second Lesson: Romans 8:18-25

Blessing of the Animals
(Animals to be blessed are brought forward in line and the following prayer may be used with or without holy water)Bless O God, this your creature, and all who are involved in its care and protection.

Blessing and dismissal
May God, the Creator of all that is, God the Redeemer of all Creation, and God the life giving Spirit, bless you all, now and forever. AMEN.
Go in peace to love and serve the Lord!
Thanks be to God!

 

Kven lånar frå kven?

«Til ungdommen» havnar nok i den neste salmeboka til Den norske kyrkje. Dette er noko ein kan meine mykje om, både for og imot. Sjølv har eg ikkje sterke meiningar rundt dette. Eg likar songen svært godt og har sunge han mykje gjennom mange år, men ser argumenta frå dei som ikkje vil ha han inn.

Ein motstandar av å innlemme sangen i salmeboka bommar derimot skikkeleg med argumentasjonen. Eller, kanskje er det berre at den fell grundig gjennom i samanhengen den står i. Argument om at songen kjem frå ein annan tradisjon enn Kyrkja har godt hald i seg, men fagsjef i HEF Bente Sandvig kjem med kritikk som ikkje på nokon måte treff. Ho seier til fritanke.no:

Jeg synes dette blir litt opportunistisk av dem. Dette er en signatursang for oss som alltid synges på humanistisk konfirmasjon. Her bød det seg en mulighet, og kirken grep den. Jeg synes de tar eierskap til noe som ikke tilhører dem. Å bruke sangen i en helt spesiell situasjon som etter 22. juli er greit, men når de tar den inn i salmeboka blir det som å låne noe uten å gi det tilbake

Sandvig trekk sjølv inn humanistisk konfirmasjon, og slår dermed ihel sitt eige argument. For med humanistisk konfirmasjon kan ein verkeleg hevda at HEF «tar eierskap i noe som ikke tilhører dem».

HEF kan sjølvsagt ønske å ha songen for seg sjølv, men då bør dei argumentere betre for seg ein dette. Dei har sjølv tatt eit ord som har ein fleire hundreårig kyrkjeleg tradisjon i Norge og brukt det til sitt eige bruk. Då kan ein ikkje klage på at andre «tar eierskap i noe som ikke tilhører dem».

Kanskje ein heller kan seie at HEF lånte noko utan å levere det attende då dei tok ordet «konfirmasjon», og nå får kyrkja noko att for lånet?

Engleleiaren Mikael

Mikael måla av ein ukjend målar
frå Brasil.
Biletet henta frå Commons.

I fjor var bloggen innom englar og liturgien i Den norske kyrkje på Mikkelsmess, medan det i år kan vere på sin plass å sjå meir på den av englane dagen har fått namnet sitt frå, og som dette tidlegeare var ein eigen festdag for.

Mikael er ein av berre to englar i den kanonversjonen av Bibelen vi held oss med, som vert nemnt med namn. Den andre er Gabriel.

Mikael trer først fram i Daniel der han vert omtala som «ein av dei fremste hovdingane». (Dan 10,13) Seinare kjem endetidsvisjonen til Daniel, og der les vi mellom anna desse orda om Mikael, som også her får ein framtredande plass, no som «den store fyrsten».

        På den tid skal Mikael,
        den store fyrsten, stiga fram,
        han som vernar dine landsmenn.
        Det skal koma ei trengselstid
        som det ikkje har vore maken til
        heilt sidan folkeslag vart til.
        Men på den tid skal folket ditt verta frelst,
        alle som er oppskrivne i boka.
        Og mange av dei som søv i molda,
        skal vakna opp,
        somme til evig liv,
        andre til skam og evig avsky.
        Då skal dei vituge skina
        som himmelkvelven skin;
        og dei som har ført dei mange til rettferd,
        skal skina som stjernene, evig og alltid.
        (Dan 12, 1-3)

Mikael drep dragen.
Biletet er henta frå Commons.

Mikael vert altså sterkt knytta til endetida og domen, og dette er noko som vert slått sterkare fast i Johannes Openberring, der ein kan lese dette om Mikael.:

Då braut det ut krig i himmelen: Mikael og englane hans gjekk til krig mot draken. Draken kjempa saman med englane sine, men dei vart overvunne, og det fanst ikkje lenger rom for dei i himmelen. Den store draken, den gamle slangen, han som blir kalla djevelen og Satan, og som forfører heile verda, vart kasta ned på jorda, og englane hans vart kasta ned saman med han. Og eg høyrde ei høg røyst i himmelen som sa:
          «Sigeren og makta og riket tilhøyrer no vår Gud,
          og herredømet den han har salva.
          For klagaren er kasta,
          han som dag og natt førte klagemål mot syskena våre
          for vår Guds andlet.
       
          Dei har vunne over han i kraft av blodet frå Lammet
          og det ordet dei vitna om;
          dei hadde ikkje livet så kjært at dei ikkje ville gå i døden.
       
          Difor skal de jubla, de himlar og de som bur i dei!
          Men ve over jorda og havet,
          for djevelen har kome ned til dykk,
          og vreiden hans er stor,
          for han veit at tida hans er kort.»

          (Op 12, 7-12)

Her er Mikael tydeleg ein leiar for himmelhæren som slåst mot Satan. Den siste plassen han vert nemnd med namn er han også i strid med Satan. Det er i Judas' brev i vers 9, der han kranglar om kroppen til Moses.

 ...då erkeengelen Mikael låg i strid med djevelen om kroppen til Moses, våga han ikkje spotta djevelen og dømma han, men sa: Må Herren straffa deg!
(Jud, 9)

Dette er dei plassane i Bibelen der Mikael vert eksplisitt presentert som engelen som er i aksjon, men også andre stader er det tradisjon for å lese han inn i det som skjer, som til dømes engelen som vokta porten til hagen i 1. Mosebok.  I tideleg kristen tid vart han også tillagt store krefter i skrifter som dukka opp. Mellom anna skal forbøn frå Mikael ha hatt stor nok kraft til å kunne redde sjelar frå Helvete.

I Francesco Bottichini sitt maleri av korleis Maria vert teken opp i
himmelen er englane delt i tre kor og eit hirearki med ni grupper.
Ein er usamd om kvar Mikael står i denne forsamlinga.
Biletet er henta frå Commons.

Basert på det ein les om Mikael har han tradisjonelt blitt forstått som ein viktig engel for Kyrkja i Himmelen og på jorda. Ein har rekna med at Mikael står fremst i kampen mot Satan, at han kjempar for å redde sjelar frå Satan i dødstimen deira og at han kallar sjelar til domen. I tillegg har han vorte rekna som beskyttar for Guds folk. Dette forstod ein først som jødane, medan Kyrkja har forstått Mikael som beskyttaren over Kyrkja som gudsfolket i den nye pakta.

Ein har tillagt Mikael ulik rang i englehirearkiet. Basilios og andre greske fedre plasserte han over alle andre englane som deira prins, medan Thomas Aquinas hevda at han kun var prins for det lavaste av dei ni englekora. Som det ofte er med englelæra har ein litt skrale kjelder, men interessant er det like fullt.

Akkurat kva rolla til Mikael er kan ein lure på, men at han har ein viktig rolle mellom englane er udiskutabelt. Vi avsluttar derfor, som i fjor, med ein bøn til Mikael henta frå En liten katolsk bønnebok.

Hellige erkeengen Mikael, forsvar oss i striden, vern oss mot djevelens ondskap og snarer. Ydmykt trygler vi om at Gud må undertrykke den onde. Og vi ber deg, de himmelske hærskarenes fyrste, om at du med den makt Gud har gitt deg, vil styrte i helvetet Satan og ondskapens ånder som streifer omkring i verden til sjelenes ulykke.

The Fairies

For ei stund sidan kom det tre dikt av den irske diktaren William Allingham her på bloggen. Eg nemnde også diktet «The Fairies» utan å gjere noko meir med det. Dette må no rettast opp, og her er «The Fairies» av William Allingham.

Up the airy mountain,
Down the rushy glen,
We daren't go a-hunting
For fear of little men;
Wee folk, good folk,
Trooping all together;
Green jacket, red cap,
And white owl's feather!
Down along the rocky shore
Some make their home,
They live on crispy pancakes
Of yellow tide-foam;
Some in the reeds
Of the black mountain lake,
With frogs for their watch-dogs,
All night awake.

High on the hill-top
The old King sits;
He is now so old and gray
He's nigh lost his wits.
With a bridge of white mist
Columbkill he crosses,
On his stately journeys
From Slieveleague to Rosses;
Or going up with music
On cold starry nights,
To sup with the Queen
Of the gay Northern Lights.

They stole little Bridget
For seven years long;
When she came down again
Her friends were all gone.
They took her lightly back,
Between the night and morrow,
They thought that she was fast asleep,
But she was dead with sorrow.
They have kept her ever sinceDeep within the lake,On a bed of flag-leaves,
Watching till she wake.

By the craggy hill-side,
Through the mosses bare,
They have planted thorn-trees
For pleasure here and there.
Is any man so daring
As dig them up in spite,
He shall find their sharpest thorns
In his bed at night.

Up the airy mountain,
Down the rushy glen,
We daren't go a-hunting
For fear of little men;
Wee folk, good folk,
Trooping all together;
Green jacket, red cap,
And white owl's feather!

Henta frå Sixteen Poems by William Allingham, slik ein finn boka hjå Project Gutenber.