On Tong / Anton Wiese

On Tong, Ontong, Anton.
Kjært barn har mange namn...
Biletet er eit fotografi av eit maleri som
skal ha forsvunne frå Bergen Museum[5].

I 1808 starta det som må vere ein av dei meir pussige forteljingane frå Hordaland dei siste hundreåra. Då søkte eit hollandsk skip nødhamn i Bergen og ombord i skipet var mellom anna den hollandske guvernøren på Java. Medan skipet var i Bergen vart guvernøren ramma av vattersott, det vi i dag kallar ødem, og hadde behov for medisinsk hjelp. Den som kom for å hjelpe han var den tyske legen Wilhelm Johannes Schwindt. Han hadde busett seg i Bergen og var kjent som ein av landets fremste kirurgar og legar. Schwindt gjorde sakene sine godt, og som betaling fekk han mellom anna ein slavegut som gjekk undet namnet On Tong.[1]

On Tong vart fødd i Batavia 8. august 1799[2]. Dette gjer han i så fall indonesisk såvidt eg kan skjøne, men fleire kjelder omtalar han som malayisk. On Tong hadde vore slave for guvernøren og kona hans, og skal mellom anna ha vorte brukt som skammel for guvernørkona når ho skulle gå inn i vogner.

On Tong vart altså gjeven i gave til dr. Schwindt som tok seg godt av guten og gav han opplæring i kirurgi. Han hadde allereie gjeve ein annan fosterson opplæring som kompanikirurg slik at han kunne bruke ein rett desse kirurgane hadde til å få seg universitetsutdanning i medisin utan dei vanlege eksamenane ein hadde bruk for for å kome inn på universitetet. Dette var også planen hans for On Tong, men på grunn av at han hadde mangelfull grunnutdanning vart dette aldri noko av. Han fekk aldri høgare utdanning enn kompanikirurg i løpet av yrkeskarriera si.[3]

On Tong fekk etterkvart det fornorska namnet Anton og fekk etternamnet Wiese. Han byrja som kompanikirurg i 1818, altså som 19-åring, og 6. april same år vart han døypt i Tyskerkirken, altså Mariakirken, i Bergen. Ein av fadderane hans var ingen ringare enn biskopen i Bjørgvin, Claus Pavels. Pavels var ein ivrig dagbokskrivar og han brukte heile innføringa for 6. april på dåpen som han opplevde som svært gripande. Vi kostar på oss å lese heile dagbokinnføringa hans for 6. april, og får også med nokre vurderingar av ulike medlemmer av presteskapet i Bergen på 1800-talet.

Ved en Handling, jeg kun engang før i mit Liv har bivaanet: Proselytdaab, var jeg idag Vidne. En afgaa- ende hollandsk Guverneur fra Batavia, der kom herind med et Skib 1808, og blev af Schwindt indtil videre cureret for Vattersot, forærede ham foruden Ducater, indianske Fugle- reder og andre Rariteter, en lille Slave paa 8 -- 9 Aar, der med 2 -- 3 andre behandledes ret hundsk af Herren og Fruen. Schwindt gjorde ham først til Opvarter og en Slags Viser- dreng, men lod ham siden oplære i allehaande nyttige Ting, tilsidst i Chirurgie, hvor han har gjort saadan Fremgang, at han alt er ansat som Companiechirurg. Idag blev han døbt i Tydskekirken, og jeg var en af Fadderne. Christiansen har dannet sig efter Marezoll, men er dog ikke som denne og Clausen bleven staaende, hvor han stod i den saakaldte Oplysningsperiode, men hylder Aabenbaringstroen, uden der- for at være Grundtvigianer. Efterat Overhøringen var endt og en Psalme afsunget, oplæstes den Del af Daabsformu- laren, som kunde passe paa et voxent Menneske, Fadderne traadte frem, Katechumenen knælede, Christiansen døbte ham, og han fik Navnet Anton Wiese. Dette var mig virkelig rørende, dog ikke saa meget med Hensyn paa, hvad mit Øie saae og mit Øre hørte. Mine Tanker tog en fjernere Flugt: jeg mindedes, hvad jeg i denne Tid har læst og daglig læser i de engelske Missionsberetninger; jeg følte saa ganske, at denne dog er den rette Vei, som fører til Dyd og Roe, og at den, som ringeagter de Bevæggrunde og Opmuntringer, Religionen skjænker, ikke kjender sit eget Bedste. Jeg følte mig saa glad og salig i min Troe og i mit Haab, at mit Legeme fra den Stund heller ikke mere leed.[4]

Anton Wiese gifta seg og fekk mange born i Bergen der han jobba som kompanikirurg, men også som privatpraktiserande lege. I tillegg til dette jobba han også som ambulerande lege på landsbygda rundt Bergen, då betalt av stiftamtmannen. Ein farga lege på strilelandet på midten av 1800-talet må mildt sagt ha vore eit oppsiktsvekkande syn. Då, som no, hadde eksotiske menn ein særskild tiltrekningskraft på kvinner. Når Anton i tillegg skal ha vore ein vakker mann er det ikkje overraskande at han også etterlot seg ein del born ute i distrikta. 

Ei av dei som vart sjarmert av den eksotiske legen var ei kvinne i Masfjorden. Kvinna i Masfjorden vart mi tipp-tipp-tipp oldemor og den lille slaveguten On Tong som vart gjeven som betaling for godt utført legehandtverk i 1808 er altså min tipp-tipp-tipp oldefar. 

Dette er det eg har klart å finne om ein av mine stamfedre på nettet, men om nokon sit inne med utfyllande opplysningar dei vil dele, er eg takksam. 

Referansar
[1] Hogne Sandvik og Jørund Straand, «Fra bartskjærlaug til legeforening - et 400 årsjubileum»
[2] Geni.com, «Anton (Ontong) Wiese (1799 - 1860)»
[3] Torstein Bertelsen: «Om kirurgiske candidater, medisinske examinater og de kirurgiske elever» i Bergensposten desember 2003.
[4] Claus Pavels dagbok frå 1818.
[5] «Etterlysning», brev til Tidsskrift for Den norske legeforening


Andre stadar på internett som nemner On Tong
- Historien om bildet av skuespiller Proms barn og våtammen, av Solveig Greve og Torill Endresen