Sirkus Gud

Facebookstraumen min har jamnlege innslag der entusiastiske folk fortel om korleis dei har opplevd mirakel. Korleis dei har sett at nokon dei bad for vart friske der og då eller at dei var på eit eller anna møte der alle mogelege formar for sjukdom og handicap forsvann som dogg for sola. Som oftast vert desse vitnesbyrda avslutta med ei lovprising som «Gud er god!», «Jesus lever» eller liknande.

Dette er problematisk. Det er ikkje problematisk fordi eg ikkje trur at Gud kan gjere folk friske eller gripe inn i verda på ein måte vi vil kalle eit mirakel. Eg tenkjer heller ikkje no på at praksisane rundt dette ofte er djupt problematiske, enten det er snakk om forbøn for framande på gata eller i møtesamanheng - det får eventuelt bli ein seinare bloggpost. Det er problematisk fordi eg ikkje trur på dei og fordi eg er redd for at dei skadar kyrkja gjennom det dei driv med.

Når eg i innleiinga sa at «alle mogelege formar for sjukdom og handicap» forsvinn som dogg for sola, er det eigentleg ikkje sant. For det er stort sett eit svært snevert felt med mirakuløse helbredingar desse grupperingane er omgjevne av. Det er typiske placebohelbredingar som at hovudverk forsvinn, syn blir betre, angst vert vekke, folk får sove godt etter mange år med dårleg søvn og slikt. Og så er det det klassiske beinet. Skal ein tru facebookstraumen min og folk eg har snakka med, må Vestlandet ha vore befolka av enorme skarar av menneske med bein i ulik lengde, for det er ikkje grenser for kor mange bein eg har høyrt om som har vakse ut. Det er minst ein fot i veka i snitt, vil eg tru. Det er kanskje derfor eg så sjeldan møter nokon med ulik lengde på beina? Dei har kanskje alle saman blitt helbreda i den storslåtte folkehelseaksjonen Gud tydlegvis har på gang.

Også dette er faktisk ein form for placebohelbreding, sjølv om det kanskje ikkje verkar slik med ein gong vi tenkjer på det. Men når folk blir bedt for og trur dei skal bli friske, er det ein tendens til at dei, utan at dei sjølv er klar over det, vrir på hofta, noko som gjer at beina framstår som like lange. Både dei sjølve og dei som ber for dei vil derfor tru at beinet har vakse, utan at det eigentleg har det.

No er det ikkje noko gale i seg sjølv med placebohelbreding. Om det er placeboeffekten som gjer at hovudverken forsvinn, så er jo hovudet betre, og det er jo flott. Det som ikkje er like flott er at dette vert lagt på Gud.

Skal ein tru på desse fortejingane driv Gud med helbreding av småtteri i stor stil. Men dei store helbredingane høyrer vi sjeldan om. Og når vi gjer det, er det som oftast ikkje frå dei same miljøa.

Eg har ikkje noko problem med å tru at Gud grip inn og gjer folk friske frå tid til anna. Eg har blitt fortalt om dette frå folk eg stolar på. Eg skulle nesten ønske eg hadde problem med å tru dette, for med å tru at det skjer, melder det seg store, vanskelege spørsmål utan gode svar. Kvifor skjer det ikkje oftare? Kvifor ikkje med dei eg er glade i? Kvifor gjorde ikkje Gud noko i Nepal? Det er nesten så eg må seie «Desverre, så trur eg Gud av og til grip inn.»

Men eg trur ikkje Gud grip inn i småtteri på gata. Eg trur ikkje Gud vil la seg reduserast til eit sirkusnummer på Torgallmenningen eller til eit trekkplaster for forkynnarar med glinsande dress og høg stemme. Eg trur Gud jobbar i det stille.

Derfor er det problematisk med desse forteljingane. Det er problematisk fordi eg ikkje trur dei er sanne. Og eg har mange med meg i dette. Det er problematisk fordi eg trur mange avskriv Gud fordi dei koblar det manglande truverdet desse forteljingane har til Gud. Det er problematiske fordi eg trur mange ikkje vil kalle seg kristne fordi dei ikkje vil bli satt i bås med dei som held fram desse forteljingane. Det er problematisk fordi dei verkelege helbredingane ikkje blir tatt på alvor då dei blir sausa saman med slike forteljingar. Det er problematisk fordi Gud blir redusert til ein sirkusartist som jobbar på bestilling. Det er problematisk fordi det skadar kyrkja og Gud.

Eg veit det er godt meint. Eg veit at det vert sagt med eit ynskje om at fleire skal bli kjent med Jesus, men eg trur det verkar mot si hensikt. Derfor håpar eg at nokon kanskje les dette og tenkjer seg om ein gong eller to før når dei vil legge ut slikt neste gong. Kanskje dei vil ta ei vurdering på om det dei seier vil føre folk til kyrkja eller skremme folk vekk frå kyrkja. Og kanskje dei etter vurderinga vil droppe å skrive om det på Facebook.  

Flodhestkjøt i USA

Flodhestar der dei høyrer heime, i Tanzania.
Biletet er tatt av Nevit Dilmen og ligg på Wikimedia Commons. (CC BY-SA 3.0)

Vi skal til USA i 1910. Landet er råka av ei krise. Det er ikkje nok kjøt i landet. Amerikanarar var då, som no, glade i kjøt, og sidan det vart stadig fleire av dei, og byane vart større og større, klarte dei ikkje å skaffe nok kjøt til å mette svoltne magar. Den tradisjonelle løysinga på eit slikt problem i USA hadde vore å gå vestover. Det var alltid meir land mot vest, og dermed også alltid mogeleg å få tak i meir mat. Problemet no var at USA gjekk frå Atlanterhavet til Stillehavet. Det var dermed ikkje meir land å ta av. Ein måtte derfor kome opp med ei ny løysing.

To menn tok på seg å løyse denne krisa. Dei var gamle fiendar som hadde kjempa på kvar sin side i Boerkrigen som spionar. Både Frederick Russell Burnham og Fritz Duquesne hadde på eit tidspunkt hatt i oppdrag å ta livet av den andre. Men dei fann saman i USA i løysinga på «The meat question». Løysinga var enkel, genial eller galskap og uventa. Flodhest. Saman ville dei importere flodhest og opprette flodhestfarmar som skulle forsyne amerikanarane med store mengder «lake cow bacon». Når ein likevel åt sau, ku, gris og høns - alle dyr som var importerte, kvifor kunne ein ikkje då også ete eit anna importert dyr?

Med seg på laget fekk dei kongressmannen Robert Broussard frå Louisiana. Han såg nemleg flodhestar som løysinga på eit anna problem: Vasshyasintar. Til verdsutsillinga i New Orleans i 1884 hadde nemleg den japanske delegasjonen med seg slike plantar, og desse hadde tatt seg tilrette i elvar og sumpar i Louisiana på ein slik måte at dei tok knekken på fiskelivet og gjorde det svært vanskeleg å kome fram med båt.  Flodhestar kunne ete desse plantane, og dermed var ein kvitt endå eit problem.

Planen var oppe til høyring i kongressen, men sidan vi i dag ikkje kan kjøpe McHippo, forstår vi at det rann ut i sanda.

Eg elskar denne planen. Det er godt mogeleg at det hadde blitt katastrofe. Det er jo sjeldan ein god ide å innføre framande artar for å ta knekken på framande artar som har gått amok, samstundes som det å utrydde flodheststammen i USA burde ha vore ein overkommerleg oppgåve, om det skulle vise seg at dei vart eit problem. Samstundes er det jo ikkje slik at vi treng å ete alt kjøtet vi hiv i oss, men løysinga i USA var heller ikkje å ete mindre kjøt, men å industrialisere kjøtproduksjonen til det nivået vi har i dag. Så kven veit: Kanskje gjekk vi her på ein kjempesmell? Eller kanskje var det greit at det gjekk som det gjekk? Uansett er det ein fabelaktig artig ide. Flodhestar i elvane i USA!

Kjelder
«AMERICAN HIPPOPOTAMUS: THE MEAT QUESTION» - Brigher Green 
«The Hunger Game Meat: How Hippos Nearly Invaded American Cuisine» - Scientific American 
«The Crazy, Ingenious Plan to Bring Hippopotamus Ranching to America» - Wired

Grava ligg der, ho er open

Eg skreiv om Ann Griffiths i forrige post, og det er henne det skal handle om også no. I påskedagspreika mi hadde eg lyst til å bruke hennar vakre poesi, men sidan den ikkje var omsett til norsk, var det umogeleg med mindre eg sjølv gjorde eit forsøk på omsetjing. Resultatet vart denne omsetjinga/gjenndiktiga av diktet som kun har den anonyme tittelen «I» i engelsk omsetjing, slik vi finn det hos Cardiff University. Det er ein H. A. Hodges som står for den engelske omsetjinga eg byggjer på.

Grava ligg der, ho er open
i den eg evig siger har
gjennom det han vann for oss
han som tenarkroppen var.
Makter, ånder, vonde krefter
Deira makt på jord forsvann.
Han knuste dei og døydde døden,
gjennom kampen som han vann. 

Når eg tenker på den kampen,
bryt gleda fram i sjela mi.
Sjå! Lova, ho vert halden,
men lovbrytar går fri.
Sjå! Vår oppstode er gravlagt
og vår synd den tok han med.
Sjå! Jord og høgste himmel.
er sameina i evig fred. 

Då han i glans stod opp frå grava.
Alt hans verk var overstått.
Heile jorda helste livet
i høglytt, sorglaus gledeslått.
Dørar opna, kor song hyllest
Til ein Gud i menn'skekropp.
Gud Fader, sigrande og glad,
Bad han til sin trone opp. 

Det er nok når flaumen råkar,
Det er nok mot flammars rov.
Mi sjel er evig hans for alltid
evig pris og takk og lov.
På dei tørre ørkenvegar
ventar fiendar i flokk.
Hjelp meg, Gud, å sjå til krossen
Der er nåden alltid nok.

Given Justice

Krossfestinga malt av den polske kunstnaren
Jacek Rossakiewicz.
Biletet er frigjeve for bruk, og ligg på
Wikimedia Commons.

Den gode bloggen Kokeluren har gjort meg kjent med den walisiske poeten Ann Griffiths. Eg anbefalar alle å lese det Arve Kjell skriv om henne på Kokeluren, og vil markere langfredag med eit av hennar dikt.

God’s table could provide no food,
While sin was reigning,
But shadows of a future good,
Our hope sustaining;
When came the day of Jubilee,
The veil was riven;
The law, in Jesus on the tree,
Saw justice given.[1]

[1] Diktet er henta frå Cardiff University si side om Griffiths.

Maria og einhjørningen

Maria for bodskapen frå Gabriel og
sit med ein einhhjørning på fanget.
Biletet er frå katedranen i Erfurt, og ligg på
Wikimedia Commons.

På Maria bodskapsdag passar det godt å sjå på ein av dei meir underlege ikonografiske framstillingane av Maria, nemleg Maria med einhjørningen.

I middelalderen og renessansen var dette ein ikkje heilt uvanleg framstilling av Maria, kva er symbolikken? Den er jo ikkje heilt sjølvsagt for oss i dag. Kva har Maria å gjere med eit legendarisk dyr?

Forklaringa er både ganske enkel og vakker. Einhjørningen har tradisjonelt nokre eigenskapar som vert tillagt den. Den er eit symbol på reinleik og den kunne helbrede sjuke og gjere giftig vatn drikkande. Einhjørningen var særs vill og ekstremt vanskeleg å fange. Skulle ein klare å fange ein, måtte ei jomfru sette seg ned. Då kom einhjørningen og la seg til å sove i fanget hennar. Dette var den einaste måten.

Og då er plutseleg symbolikken lettare å forstå. Den einaste som kunne temme den som kunne helbrede sjuke, reinse gift og viste reinleiken, var ei jomfru. Den einaste måte Gud kunne bli menneske var gjennom å bli fødd av ei kvinne, og Gud valde ei jomfru.

Einhjørningen er altså eit symbol på Jesus. Eigenskapane til einhjørningen vart oppsummert i Jesus. Han var reinleik, han kunne kurere sjuke, han var så vill at ikkje eingong dødsriket kunne halde han. Og i tillegg hadde einhjørningen eitt horn. Dette såg ein som eit symbol på at Gud og menneske vart eitt i Jesus.

Når Maria sit med ein einhjørning i fanget, er det altså Gudefødersken med Jesus ein ser. Det er Jomfrua som «temma» einhjørningen i livmora si.

Vi kostar på oss eit bilete til. Det er sjølve overleveringen av bodskapen frå engelen vi ser. Einhjørningen går til jomfrua, og inkarnasjonen var eit faktum.

Biletet er mala av Martin Schongauer i 1489.
Det ligg på Wikimedia Commons.

Har du tre kvarter til overs, anbefalar eg dette programmet frå BBC Radio 4 om einhjørningar.

Godt brukte 54 år!

Presteforeningen på Faebook i dag.

I samband med dagens val av sentralstyre i Presteforeningen, passar det godt med dette biletet eg tok i samband med ei festgudsteneste for at vi har hatt kvinnelege prestar i kyrkja vår i femti år. (Interesserte kan lese om gudstenesta her.)
 

Det har no gått litt over femti år, og kvinnene har brukt tida godt!

Bryggeri til spottpris

Ein ukjent kunstnar mala rundt 1650 tulipanhandlarar.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Tulipankrakket i Amsterdam i 1637 er ei absurd historie, som no nokre hundre år seinare er relativt god underhaldning, sjølv om det sikkert ikkje var like gøy for dei som sølte vekk formuen sin på verdilause tulipanlaukar...

Det som skjedde var at tulipanen hadde blitt innført til Europa, sansynlegvis rundt 1550. Blomen vart  enormt populær, noko som gjorde at prisen gjekk opp. Folk oppdaga at dei kunne tene pengar på dette, og ein byrja etterkvart å kjøpe lauk, og også lauk som endå ikkje var produsert. Enorme summar var i rundgang for å kjøpe og selge blomar som ofte ikkje eksisterte anna enn i fantasien. Dette måte ta slutt, og det gjorde det med brask og bram i februar 1637. Då var det plutseleg ingen som turte å kjøpe fleire tulipanar, og prisane sank som ein stein.

Då hadde spekulantar drive prisane oppover til absurde nivå. Ein årsløn for ein fagarbeidar låg på den tida på rundt 150 gylden. I 1636 vart ein einaste tulipanlauk kjøpt for 2500 gylden! Den dagen krakket kom, vart eitt pund lauk auksjonert vekk med ein startpris på 1250 gylden. Ingen ville kjøpe, og dermed var katastrofen eit faktum. Folk sat att med verdilause tulipanlauk i staden for pengar, eller hadde skrive under kontraktar som forplikta dei til åkjøpe tulipanar til langt over den prisen dei var verdt. Eit skikkeleg krakk, altså.

Men kvifor skriv plutseleg St. Isidors minne om finansbobler og blomar, spør ein seg kanskje no. Det er jo ikkje slikt ein brukar å lese om her. Og det er rett. Sjølv om historia om tulipankrakket er artig nok, så har ikkje denne skrivaren nok økonomisk kompetanse til å forklare krakket godt nok, til at krakket i seg sjølv er stoff for St. Isidor. Men det var ein liknande galskap i Frankrike nokre år tidlegare, og der kjem vi innom eit område St. isidors minne kjenner seg meir heime. Øl.

I 1608 skal det ha gått endå villare for seg i Frankrike. Også der var det tulipanar som gjorde folk gale, og ein mann må ha vore særleg gal. Han skal ha solgt bryggeriet sitt, eit framgangsrikt bryggeri som skal ha vore verdt 30 000 franc (kva nå det vil bli i dag?) for ein einaste tulipanlauk. EIN lauk!

Denne forteljinga kan rett nok vere ein avisand, men ein skal som kjent ikkje la sanninga kome i vegen for ei god historie. 

Om nokon har eit heimebryggeri dei vil bli kvitt, kan eg tilby fem posar tulipanlauk i betaling.

Kjelder
Wikipedia, Levende historie 2/2007 og desse to bøkene. [1][2]