St. Dyregod

St. Aidan frå St. Aidans katedralen.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.
Det er tatt av Andreas F. Borchert (CC-BY-SA-3.0)

I dag er det minnedagen til Aidan av Ferns, eller Máedóc eller Moeog, som han også vert kalla. Aidan var biskop og klostergrunnleggar i Irland og Wales på 5-600-talet. På mange måtar framstår Aidan som ein ganske vanleg irsk helgen, altså ein person som kjem frå dei høgare laga av samfunnet og har eit livsløp som i stor grad framstår som legendarisk. Katolsk.no kan fortelje dette om Aidan:

Aidans legende er et fint eksempel på at en helgens livshistorie skildres etter mønster av Kristi liv. Hans fødsel blir forutsagt av Irlands store profet og vismann, Finn MacCumaill, hans unnfangelse blir fulgt av drømmer om en mirakuløs stjerne og en blendende stråle fra himmelen lyser på det stedet hvor han ble født. Hans visdom i ungdommen er stor, han tilbringer lang tid i ensom bønn, tiltrekker seg disipler, drar til Roma (= Jerusalem), hvor alle klokkene ringer uten menneskelig medvirkning, han gjør mirakler, inkludert å gå på vannet, gjør løv om til brød og fisk og bringer en død jente tilbake til livet

Dette stemmer nok, men eg vil legge til at det nesten kan minne litt om dagens Chuck Norris-vitsar. Høyr berre på desse utdraga frå Lives of Irish Saints:

Moeog asked leave of David to return to Ireland. And when he came to Ireland he said : Take me back to where David is, that he may show me who is to be my confessor. But the boatmen were not willing to return. Moeog leaped out of the boat, and walked from wave to wave,[1] 

An army invaded Ui Cennselaig one day, and all the territory took refuge with Moeog in his sanctuary (termon). Moeog drew a line with his bachall round the kine, and the army stopped from pursuing the cattle, except one of the (invading) chiefs, and he died as soon as he had passed the line. And the army, seeing this, returned to its own borders; and the kine remained with Moeog.[2] 

And he fasted forty days and nights there, as did Jesus and Elias and Moses ; and it caused in him no weakness or decay.[3] 

One day Moeog was building a church, and he could not find any wright to fashion it. So he blessed the hand of a man of his (monastic) family, named Goban, and he erected the church with wondrous carvings, and brave ornaments, that there was not the like of it (anywhere), and no one in his time surpassed this Goban in Wright s craft.[4] 

One day a thief stole a sheep from Moeog s flock ; and the thief after eating the sheep went to the church to take (an oath on) the relics in it (that he had not stolen it). As he took hold of the relics, the ears of the sheep protruded from his mouth[5] 

Henta frå Wikimedia Commons.
SeneyNatural History Association. (CC-BY-SA-2.0)

Vi kan altså slå fast at ikkje alt i denne biografien kan takast for god fisk, men det er også nokre punkt som er for flotte til å gå forbi, nemleg der han er i samspel med dyr. Først kan vi sjå på korleis han viser kjærleik til sultne ulvar:

Once Moeog was with the shepherds of the king s fort, when they saw eight wolves coming towards the flock of Moeog, and they did obeisance before him, and he saw their wretchedness. I grant, said he, a sheep to each wolf of you ; and they carried them off. The shepherds go to the fort, and complain of Moeog ; and Moeogs foster-mother came out on the green, Moeog was frightened when he saw her, and prayed to God to help him against her. Then eight sheep in colour and fashion like the other sheep were sent, and joined the flock, and it was not known whence they came.[6]

I ei anna historie får ulvane ein kalv når dei er svoltne.[7] Det kan sjå ut som om husdyra ikkje naut like stor kjærleik som dei ville dyra frå Aidan... I sitatet frå katolsk.no over vart det sagt at Aidan gjorde løv om til brød og fisk. Også denne gongen hjalp han ein svolten ulv.

On another occasion when Maedoc came to the monastery named Shanbo, at the foot of the hill called Mount Leinster, as he was going along the road, a bitch wolf happened to meet him, wretched, weak, and starving. It came to him gently and fawningly. Maedoc asked a lad who had joined him on the road, whether he had anything which he could give the wolf. The lad said that he had one loaf and a piece of fish. Maedoc took this from him, and threw it to the wolf. The boy flushed and flamed at seeing this, and said that he was afraid of his master, for he was not of Maedoc s following, but had chanced upon him by the way. Maedoc said : Bring me some of the leaves of the wood, said he. And he did so. Maedoc blessed the foliage thereupon, and it was turned into a loaf and fish ; and he gave it to the lad afterwards.[8]

Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

I kunsten vert det sagt at Aidan vert fremstilt saman med ein hjort, eller symbolisert av ein hjort. Her vil eg seie at kunstnarane har tatt lett på oppgåva si, for eg finn ingen skikkelege bilete av dette på nettet, men det er uansett eit par flotte forteljingar å ta av. Katolsk.no kan fortelje at ein gong Aidan og ein annan munk måtte ut i skogen for å samle ved, kom det to tamme hjortar og hjalp dei å bære veden heim att. Er ikkje det ein forteljing som skapt for eit maleri, så veit ikkje eg. Hjortane var kanskje takksame på grunn av denne hjorteforteljinga:

Another day Maedoc was in a retired spot reading his psalms. A harassed stag came to him, pursued hotly by the hounds, and stopped in front of him. Maedoc perceived that he was asking him to protect him ; so he put his rosary on the stag s horns. The hounds followed the stag, and it appeared to them as in the form of a man. And they did not follow it (any further), and it escaped uninjured after laying down the rosary.[9] 

Her må altså kunstnarane sjå sitt ansvar og gje oss hjortebilete!

Også sjødyra stod på godfot med denne mannen:

Maedoc set out after bidding farewell to Bishop David and receiving his blessing, and after binding a covenant and chieffriendship with him, and between their successors after them in their respective places for ever. Maedoc then went to the sea-shore, and found a huge wild animal coming to meet and receive him there. And he mounted on its back with firm and confident faith. The animal carried him thence to the port called Inber Crimthainn. There it left him after taking leave of him in its own brute fashion[10]

Aidan hjalp også ein okse:

Another day Maedoc was sent to fetch a vessel of ale to the monastery ; and as he was going close to an ever-deep and dreadful valley which lay on his way, the cart in which the vessel was and the oxen fell down at the edge of a hideous precipice sign of the Cross of suffering between them and the precipice. After the saint had raised his hand on high the oxen suffered no hurt, the cart was not broken, and no drop of the ale was spilt.[11]

I ein annan versjon av denne historia er ikkje oksen med, men berre ølet, han knuser då ei mugge med øl, gjer krossteiknet over ølet, og så er alt attende i mugga att. Ikkje ein dråpe har gått tapt.[12] Dette gleda nok Aidan, for han var nok glad i sitt øl. Katolsk.no kan fortelje oss at då han kom til ein kloster skule i Wales var han ein vanleg munk. «Det eneste som skilte ham fra sine medbrødre, var at han tok med seg sitt eget øl fra hjemlandet!»

Dette er altså ein helgen ein må like, sjølv om det kanskje er eitt og anna moment i denne biografien ein kan stille seg tvilande til om stemmer heilt med korleis det faktisk var...

[1], Bethada Náem Nérenn = lives of Irish Saints, redigert av Charles Plummer s. 179
[2] ibid s. 179
[3] ibid s. 181
[4] ibid s. 182
[5] ibid s. 183
[6] ibid s. 177
[7] ibid s. 206
[8] ibid s. 209
[9] ibid s. 190-191
[10] ibid s. 215
[11] ibid s. 204 
[12] ibid s. 179

Eit glimt av gull i gråstein

Tittelbladet til førsteutgåva av Anna Karenina.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

For ei tid sidan kjempa eg meg gjennom ei av dei kjedelegaste bøkene i litteraturhistoria. Boka er botnlaus kjedeleg og alt, alt for lang. Underleg nok kom det for nokre år sidan ei filmatisering som klarte å vere endå verre enn sjølve boka. Imponerande! Boka vi snakkar om er sjølvsagt Anna Karenina av Leo Tolstoj. Korleis den same mannen både kan skrive eit meisterverk som Krig og fred og ei suppe som Anna Karenina, er utanfor mi fatteevne...

Men det er i alle fall ein interessant figur i Anna Karenina, og det er Levin. Mi hypotese er at ei bok sett saman av det som står om han kunne ha blitt bra. I ei av scenene i boka får vi innsyn i tankene til Levin i møte med ein annan mann, og dette er kostelege tankar. Sidan eg leste desse orda har eg hatt lyst til å bruke sitatet i ein eller annan samanheng, men når snakkar ein eigentleg om delinga av Polen?

Svaret på dette er at ein kan snakke om delinga av Polen i dag. Polen har nemleg blitt delt tre gonger, og ein av gongane var 23. januar 1793. Altså har ein endeleg eit høve til å presentere eit sørgeleg einsamt høgdepunkt frå Anna Karenina.

Situasjonen vi går inn i er at Levin er på besøk hos ein Sviasjki som fortel om korleis delinga av Polen verkeleg hadde skjedd. Med tanke på når boka kom ut, er det nok den første delinga som var i 1772 han snakkar om. Om ein skulle reagere på eit litt gamaldags språk, kjem det av at eg har ei utgåve frå 1928, ei jubileumsutgåve i samband med at det var hundre år sidan Tolstoj vart fødd.

 [E]nda Levin for tiden var mest optatt av sitt jordbruksproblem, kunde han ikke høre på vertens fremstilling uten å gjøre sig selv følgende spørsmål: «Hvad bor der i denne mann? Hvorfor i all verden interesserer han sig så levende for Polens deling?»[1]

Spørsmålet «Hvad bor der i denne mann? Hvorfor i all verden interesserer han sig så levende for....» er vel eit spørsmål vi alle må stille oss i møte med enkelte folk. Kanskje til og med i møte med dei som set pris på historiske kuriositetar....

[1] Leo Tolstoj, Anna Karenin, Nasjonalforlaget, Oslo 1928. Bind II,  s. 192 

Er Wikipedia «venstreradikalt»

Hanne Nabintu Herland har dei siste dagane tatt opp ein slags kamp ho har prøvd seg på før, nemleg å stemple bokmålsversjonen av Wikipedia som «venstreradikal». No har ho klart å fått ei sak om dette på Minervanett, ei sak som trass i at den delvis framstår som ein preikestol for Herland, også peiker på den soleklare sanninga: Wikipedia er ikkje venstrevridd!

Minervanett har fått professor Arnulf Hagen frå NTNU til å uttale seg, og han peikar på noko vi som kjenner Wikipedia frå innsida har observert mange gonger: Dei store «angrepa» der ein forsøker å vri stoff kjem oftast frå høgresida. Det har også vore forsøk frå grupper som Tjen Folket, men oftast ser vi at det er høgrevridd stoff folk vil presse inn når det er snakk om slike «kampanjar». Heldigvis skjer det ikkje så ofte, og eg trur vi er relativt flinke til å rydde opp.

Heller ikkje mellom dei aktive på Wikipedia kan det på nokon måte seiast å vere ein særleg venstrevridning. Dei eg kjenner dei partipolitiske preferansane til held seg til Frp, MDG, H, KrF, Ap, Raudt og Venstre. Venstresida glimrar meir med sitt fråver heller enn sitt nærver. Sjølvsagt kan det vere folk som har politiske preferansar langt til venstre eg ikkje veit om, men det er i såfall ikkje ei særleg synleg gruppe.

Mitt inntrykk er at artiklane på Wikipedia på det jamne held seg nokonlunde objektive og saklege. Grunnen til dette er at eg veit kva vi vert skulda for. Når venstreaktivistane kjem vert vi skulda for å vere fascistar og høgrevridde. Når høgresida kjem vert vi skulda for å vere venstreradikale. Når ateistane kjem vert vi skulda for å fremje kristendom, og då særleg katolisisme. Når kristne kjem vert vi skulda for å fremje ateisme. Dei fleste med ein agenda meiner altså at vi er motstandarar. Av det trekk eg konklusjonen at vi er relativt objektive.

Og så til Hanne Nabintu Herland sitt underlege angrep. Ho skal ha rett i ein ting. Artikkelen om henne var ei katastrofe på det tidspunktet ho byrja å snakke om den og alt for lenge framover. Det var ein forferdeleg diskusjon om ho kunne kallast «religionshistorikar» i sjølve artikkelen, noko som sjølvsagt aldri skulle ha vore der. Artikkelen er veldig mykje betre no, sjølv om mykje sikkert kan gjerast.

Ho har altså rett i at artikkelen var dårleg, men det er framleis eit stykke veg å gå for å seie: «WIKIPEDIA Norge [...] anklages [av meg] for å i stor grad tillate venstreradikale å dominere sidene på en slik måte at mye av det som står på norsk Wikipedia fremstår direkte venstreradikalt. Blant annet har jeg i årevis opplevd at personer som legger inn «religionshistoriker» på meg, får tittelen straks slettet.»[1]

Eit spørsmål melder seg: Er det venstreradikalt å hevde at ho ikkje kan kallast «religionshistorikar»? Det er feil, men venstreradikalt? Det er faktisk det ho seier.

Dette er ein totalt absurd påstand! Kva Minervanett tenkte då dei hoppa på dette er uforståleg for meg.
Absurditeten vert endå meir slåande om ein ser kven som har gjort endringar på denne artikkelen. Dei fleste av dei eg kjenner til som har gjort noko her har eg oppfatta at i alle fall står til høgre for Arbeiderpartiet i norsk politikk. Ikkje akkurat ei klassisk venstreradikal aksjonsgruppe, altså. Sjå også denne bloggen for ein god gjennomgang av redigeringshistorikken for den aktuelle artikkelen.

Hanne Nabintu Herland er altså heilt på villspor i påstandande sine. Det stemmer rett og slett ikkje at Wikipedia er venstreradikalt. Truleg veit ho dette sjølv, når det beste dømet ho kan kome opp med er at det har vore ein debatt om ein kan kalle henne for «religionshistorikar» eller ikkje.

Det hadde vore heilt på sin plass om Herland hadde sagt at det som skjedde i biografien om henne var ubehageleg eller skadeleg for henne, men slik ho har gått fram har ho oppnådd at den sympatien ho burde ha fått, no er totalt fråverande.

[1] Eg har gjort kosmetiske endringar i ordstillinga, markert med [ ] for å få betre flyt. Nøyaktig sitat er slik: «WIKIPEDIA Norge av meg anklages for å i stor grad tillate venstreradikale å dominere sidene på en slik måte at mye av det som står på norsk Wikipedia fremstår direkte venstreradikalt. Blant annet har jeg i årevis opplevd at personer som legger inn «religionshistoriker» på meg, får tittelen straks slettet.»

Haud Ædle Herre Nicolai Christian Friis

Bodin kirke i Bodø. Friis sitt rike.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Vi skal til Bodø i 1744. Dette året kom det ein ny sokneprest til Bodin kirke. Nicolai Christian Friis hadde vore kapellan på Alstadhaug etter at han vart ferdig med teologistudia i København, og på våren 1744 kom han til Bodø som eit skritt oppover i kyrkjehirearkiet. Med seg på flyttelasset hadde han mektige vener, store ambisjonar og ein plan. Planen skulle nok dreie seg mest om han og mindre om kyrkja, «for om nypresten var godt utrustet intellektuelt og hadde innsikter på en rekke områder, ble alt styrt av personlig ærgjerrighet.»[1]

Allereie året etter at han kom til Bodø gifta han seg, og sjølvsagt ikkje med kven som helst. Han gifta seg med Sophie, den tjue år eldre enka etter fogden i Salten som nylig var død. Fogden hadde hatt kallenamnet  «sølvfuten», noko som kan gje eit innblikk i kva Nicolai fekk med seg av medgift. Han var med eitt ein rik mann.

Nicolai Christian Friis hadde blitt rik, men karriera hans stoppa opp. Han vart rett nok ein form for frivillig ansvarleg for finnemisjonen i Nord-Norge, noko som gav han mogelegheit til å styre over andre prestar og også ei pengekasse å halde styr på, noko vi kjem attende til.

I 1748 stod bispestolen i Nidaros ledig. Biskopen i Nidaros hadde på dette tidspunktet eit mykje større område å halde styr på enn no, mellom anna låg Bodø under Nidaros. Friis meldte si interesse for setet, utan at han fekk det. Han vart verande i Bodø.

På dette tidspunktet hadde han allereie byrja å bygge seg opp som stormann i Bodø. I 1747 fekk folk i soknet beskjed om at dei i staden for å reparere husa på prestegarden som dei hadde ansvar for, skulle betale pengar. Desse pengane, saman med store delar av formua han hadde gifta seg til, brukte han på ein storslått prestegard som framleis verka blendande på besøkande nesten hundre år seinare.

Festlocaler, Gjæsteværelser, Bibliothek, Studerværelser, Kjøkken og Kjældere, i alt henved 40 Rum. De to stuer nedenunder var, hver enkelt, likesaa stor som den nye Anexkirke i Røst, nemlig henved 20 Alen lange og 14 Alen brede, den ene af dem udstyret med en pragtfuld Kamin. Der var rummelige sideværelser, solid og smukt decorerede med malede Tapeter forestillende Hyrdescener og Blomster efter den Tids Smag, ja lige til Dørlaasene anskaffede fra Kongens Kjøbenhavns Haandverkere og Mestere.[2]  

Han ville heilt klart sette monumentale spor etter seg, og gav også generøse gåver til kyrkja. I 1753/54 hyra han inn ein tysk målar som hadde base i Bergen til å dekorere både kyrkja og prestegarden. Han gav også ei diger lysekrone til kyrkja, ein bispestol og det dyraste han gav kyrkja er eit dåpsfat i sølv.[3]

Bodin prestegard i 1895.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Prestegjerninga var han ikkje så opptatt av. «Nicolai Friis hadde et helt useriøst forholdt til embedet han skulle skjøtte»,[4]  seier jubileumsboka for Bodin kirke. Han skal ha dreve fleire av kapellanane sine ut i alkoholisme, og var sjølv agressiv mot dei som ikkje gav han den respekten han meinte han burde ha.

Friis meinte han burde vere større enn det han var, og for ein mann med pengar kunne det sjølvsagt fiksast på, så i 1754 kjøpte han seg ein bispetittel for 8000 riksdalar. Han vart med dette «titulærbiskop», noko som ikkje var heilt uvanleg. Også N.F.S. Gruntvig hadde kjøpt seg ein bispetittel. Om det ikkje var uvanleg, skapte det derimot ein del problem. Nord-Norge hadde no plutseleg to biskopar. Den ordentlege biskopen sat i Nidaros, men i Bodø sat det ein rik titulærbiskop som i tillegg til bispetitteleg hadde ordna seg slik at han hadde kontroll med misjonen i nord, og dermed også ein del kontroll over prestane, til tross for at han eigentleg ikkje fekk noko makt med bispetittelen sin.

Men no byrja det å gå nedover med Friis. Det byrja allereie i 1752, då det dukka opp det som i dag ville blitt sett på som ein forsikringssvindel- eller skattesvindelsak. Problemet for Friis var at han som mest truleg var skuldig i dette sa at han hadde fått heile ideen frå soknepresten. Friis kom frå det heile med ei kraftig ripe i lakken, men nedturen hadde byrja.

I 1757 var det endå ein gong ei rettssak der han var innblanda. Ein bonde hadde blitt dømt til døden for, i ekstrem naud, å ha slakta ein av Friis sine kyr. Bonden anka til høgsterett der han vart frifunnen, noko Friis ikkje sette særleg pris på. Han påstod at retten var korrupt og hadde tatt imot pengar for å frifinne bonden, noko som gjorde at Friis sjølv plutseleg vart tiltala for å rette falskt klagemål motdomstolen. Til sjuande og sist stod han att med ei stor bot og endå ei ripe i lakken.

Så vart det endå verre. Friis hadde som vi var inne på tidlegare tilgang til misjonen sine pengar. Dette vart for lokkande for han, og ein byrja tydlegvis å få mistankar om at ikkje alle pengane gjekk til å gjere evangeliet kjent for nye folkeslag. I 1769 vart det gjeve ordre om å undersøke saka. Friis klarte å unngå rettsak, men måtte betale 16000 riksdalar for å få saka ut av verda.

Med dette var tida hans som stormann i Bodø ute. Han vart kort tid etter dette sokneprest i Korskirken i Bergen, og var der så engasjert i jobben at han fekk ein vikar til å gjere heile jobben fram til han sjølv gjekk av med pensjon i 1774.

Eit prakteksemplar i den norske prestestanden!

[1] Terje Gudbrandson, «'Ei alt for stor jord'. Glimt fra Bodin prestegårds historie» i Turid Følling Eriksen, Bodin kirke 750 år : "hvor elskelig dine boliger er...", Bodø 1990 s. 98.
[2] Ibid s. 101.
[3] Ibid s. 48-50.
[4] Ibid s. 99.

Skoa er det minste problemet

Slik ser drakta ut.
Biletet er frå Wikimedia Commons.
Foto: Martin Munch/Roskilde Stift

I Danmark går no ei underleg sak om ein prest som vert nekta å gå med joggesko under prestedrakta når han feirar gudsteneste.  Vi har i og for seg eit ganske tilsvarande reglement å halde oss til her i Norge, og akkurat kva styringar ein skal ha for skobruk har eg ingen intensjonar om å synse noko særleg om.

Det som gjer saka i Folkekirken underleg, er at dei insiterer på at prestane skal gå med den svarte prestekjolen med pipekrage som vi heldigvis kvitta oss med i Norge for mange år sidan.

Presten som har starta debatten seier at «Præstekjolen og de sorte sko og sokker er en hellig ko, som ikke har nogen som helst symbolsk betydning, der peger i retning af, at vi skal efterfølge Jesus.», og dette er heilt sant, all den tid dei går med desse draktene.

Dansk Wikipedia kan fortelje oss dette om desse draktane:

Den sorte præstekjole og den hvide pibekrave er en almindelig borgerdragt fra 1600-tallet, som er blevet "fastlåst" som embedsdragt for folkekirkepræster. Luther mente, at præsten skulle bære den samme dragt som sine ligemænd – borgerne i menigheden, og derfor blev den almindelige borgerdragt valgt. Dette lutherske princip er altså gradvist forladt, i takt med at tiderne har ændret borgernes almindelige påklædning, mens præsternes beklædning er beholdt gennem 400 år.

Luther sin tanke var på sett og vis god, men ein kjem ikkje vekk frå at denne drakta ikkje har nokon som helst liturgisk symbolverdi, men står fram som ein framandgjerande anakronisme. At det er ein framandgjerande anakronisme kan nok også hevdast om våre liturgiske draktar, men dei har stor symbolsk verdi og står i ein økumenisk tradisjon og samanheng. Den svarte drakta i Danmark gjer ikkje det heller.

Prosten i det aktuelle prostiet påpeiker, heilt riktig: «Man bærer præstekjole for at minde sig selv om, at man er i et andet ærinde end sit eget.» Og nettopp derfor er det ein ikkje skal kle opp prestane i svart, men i kvitt - fargen for reinskap og heilagdom som minner oss om den store kvite flokken.

Fram til Folkekirken får bytta ut den ubrukelege prestedrakta si med den økumeniske albaen, vil eg gje mi fulle støtte til ein kvar kollega i Danmark som trer på seg kva sko det måtte vere. Vote with your feet!  

Post by folkekirken.dk.