Vår Frue av Candelaria I - Openberringa

Vi held oss på Tenerife litt til, for å sjå på det store pilegrimsmålet på øya. Tenerife har nemleg si eiga Maria-openberring med tilhøyrande Mariakyrkje. Turen gjekk derfor til Candelaria.

Lokal feiring for å markere korleis gjetarane fann statuen.
Biletet er tatt av Mataparda og ligg på
Wikimedia Commons (CC-BY-SA-2.0)

Vår Frue av Candelaria har ei historie som skal strekke seg lenger enn den kristne historia til Tenerife, som vart kristna og erobra av spanjolane i løpet av 1400-talet. Historia seier nemleg at to gjetarar var ute med dyra sine i 1392 då dei plutseleg ikkje klarte å drive dyra framover slik dei brukte. Då dei gjekk for å sjå kvifor dyra stoppa, såg dei at det stod ei kvinne med eit barn i armane framfor dei. Dyra nekta å gå forbi kvinna. Dei forsøkte å få kontakt med kvinna utan å lukkast, så for å få med seg dyra prøvde dei å skremme ho vekk. Ein av gjetarane tok opp ein stein og skulle kaste på kvinna, men då han løfta armen vart armen lamma. Då tok den andre gjetaren opp ein annan stein og sprang mot kvinna for å slå henne med steinen. På ein eller annan måte skar steinen han sjølv i handa og blodet spruta. Gjetarane var no livredde, og dro til kongen for å fortelje kva som hadde skjedd. Kongen tok med seg rådet sitt for å sjå statuen, som dei no vel hadde funne ut at det var. Han fann ut at dette var noko magisk, overnaturleg eller guddommeleg, og beordra mennene sine til å ta statuen med seg. Då ingen våga å røre ved statuen etter det som hadde skjedd med dei to gjetarane, gav kongen like godt jobben til dei to stakkarane. Og brått vart begge to helbreda.

Slik seier historia altså at dei fann statuen. I åra som kom vart statuen, Chaxiraxi som han vart kalla, heidra og fekk ein guddommeleg status mellom innbyggarane på øya, utan at dette på nokon som helst måte var kopla til kristen tru, som var ukjent for dei.

Castilla, som var dei som stod for kristninga av Tenerife, brukte metodar som ikkje akkurat står på dagens pensum i missiologi. Av relevans for vår historie er at dei dro til Güímar, nær Candelaria, og kidnappa ein femten år gamal gut som var ute og fiska. Han tok dei med seg til Lanzarote, døypte han og gav han utdanninga han trengte for å bli misjonær. Då han var klar vart Antón Guanche, som vart guten fekk på Lanzarote, med eit skip til Tenerife. Der traff han familien sin att og det vart ein stor fest. Kongen fekk høyre om festen og kva som hadde skjedd, og bad Antón kome og fortelje om det han hadde opplevd. Antón drog til kongen, og medan han var der, viste kongen han Chaxiraxi. Antón la seg umiddelbart på kne og tilbad det han kjente att som Maria og Jesus. 

Antón forklarte så for kongen kor heldige dei var som hadde fått denne gåva, og oppmoda han til å vise statuen på ein måte som gjorde at alle kunne få sjå, slik kristne gjorde med sine heilage gjennstandar. Sommaren 1446 vart så statuen flytta til ei grotte i det som i dag er Candelaria og heidra som «La Madre del sustentador del cielo y tierra» («Mor til Han som opprettholder himmelen og jorden»). Og med det fekk statuen nytt liv som ein kristen heilagdom.

Neste: Vår Frue av Candelaria II - Pilegrimsmålet

Kjelde: J.P. Camacho, The Virgin of Candelaria, Weston 2014 

Din søte forening å smake...

Store delar av tida frå forrige innlegg har blitt brukt på i sørlegare strøk, der Moderkyrkja rår. Lesarar av St. Isidors minne har nok sjeldan vore i tvil om at denne skrivaren har sterke sympatiar med mykje av det Moderkyrkja har med seg av lære og praksis, og også delvis med estetikken. Sympatiane mine har sine grenser, som seg hør og bør. Det kan vere opp til lesaren å gjette på kva side av grensene desse bileta ligg.

Bileta viser det eg trur er rekvisita til å feire den første kommunionen. Alle bileta er frå vindauget til ein snopebutikk i La Orotava på Tenerife. 

Miserere

Fastetida stig fram, og St. Isisdors minne opnar ei luke i fastekalenderen litt for tidleg. På 1630-talet byrja ein å bruke ein særskild versjon av Salme 51 på tidebønene i det sixtinske kapell på onsdag og fredag i den stille veka. Fleire komponistar skreiv musikk til dette, men det mest kjente stykket vert tillagt Gregorio Allegri, sjølv om Wikipedia seier det også inneheld stoff ein annan komponist har skrive.

Miserere, som dette musikkstykket vart kalla, imponerte paven i så stor grad, at han bestemte at det kun skulle brukast i det sixtinske kapell. Han forbaud nokon å skrive det ned og ta det med til andre stader, med ekskommunikasjon som straff for den som måtte finne på å ta seg til rette.

Men sjølvsagt kom Miserere  seg ut av Vatikanet, utan at ein eigentleg veit heilt korleis det skjedde. Eg likar best denne versjonen, sjølv om den høyrast ein smule legendarisk ut...

I 1769 var Wolfgang Amadeus Mozart 12 år, og faren tok han med på ein tur til Italia for å lære om musikk. Dei kom til Roma akkurat i den stille veka, og Mozart drog til det sixtinske kapellpå onsdagen for å høyre Miserere. Då det heile var ferdig skreiv han ned heile stykket på hugs, og drog attende på fredagen. Då hadde han gøymt notatane sine i hatten sin, og fulgte med medan koret song, slik at han fekk retta opp i småfeil.

Det kan vere at dette faktisk stemmer, for ein engelskmann som traff Mozart seinare den sommaren, gav i 1771 ut stykket, slik at resten av verda også fekk høyre denne fantastiske songen.

Dette må vere eit av dei vakraste musikkstykka som er skrive. Her sunge av The Choir of Claire College, Cambridge.  

Og så kan ein samanlikne med salme 51 i denne klassikaren og lure på kva som har skjedd med kyrkja sin estetiske sans...

Tenk deg om før du ber til St. Olav!

Olav den heilage. Kanskje ikkje mannen du vil
ha hjelp frå.
Biletet er Gerhard Munthe si illustrasjon til
Heimskringla frå 1899 og ligg på WikimediaCommons.

Via den strålande boka Nidarosdomen av Atle Næss kom eg over denne nydelige snutten frå Passio Olavi, forteljinga om Olav den heilage, truleg skrive av erkebiskop Øystein.[1]

Det var ein dekn,[2] dansk av ætt, som var komen til byen åt den heilage Olav; han hadde falle for freistingane åt det skrøpelege kjøtet og hadde fått mange søner. Di fleire born han fekk, di større armod seig han ned i. Men då no borna leid naud, gjekk han sistpå i seg sjølv og kom og bad oss om råd; han vedgjekk at han hadde vore munk, og då han no hadde teke til seg dei frelsande formaningane, lova han å venda attende til eit gudeleg liv. Men som det no gjekk ei tid, vart den gneisten av anger som hadde vorte tendra i han, kjøvt av syndig elsk; og med di han vart halden uhjelpeleg fast i si gamle syndelyst, fekk han den straff frå Gud at kjønnslemen trutna opp så at det ikkje var til å halda ut. Driven av den fæle smerta tok han til å reka omkring på måfå: og endå han var uverdig og heldt fram i sitt syndeliv, kasta han seg ned, i si fortviling, framfor altaret åt den heilage Olav så tidt det var høve til det. Og då han no oftare våga seg til å falla på kne der, ubotferdig som han var, då hende det sistpå at han sovna. Og sjå! då kom det til han ein mann som såg ut til å vera ein lækjar. Då deknen spurde kva han heitte, svara mannen: «Eg er den Olav som du har kalla på» - og så sette han brennejarnet sitt gjennom den sjuke lemmen. Denknen vakna i fælske ved synet og merka at lemen, som han hadde drøymt at jarnet rørte ved, sveid som han var gloande; han bad då om å få eit kaldt laug, så den fæle pina kunne verte lindra noko ved lunka vatn. Då han no sette seg ned i badet, hende det at lemen, som hadde vorte gjennomstungen av jarnet, losna og fall av - og dermed kvarv óg evnen til å synda. Det som vi her fortel dykk, har vi sett med eigne augo etter at vi kalla saman nokre av dei eldre klerkane i kyrkja vår.[3] 

Slik kan det altså gå om ein ber Olav om hjelp. Det gjeld å tenkje seg godt om før ein søkjer hjelp frå den karen! Av ein eller annan grunn finn eg kun denne underforteljinga i ei av dei tre utgåvene av Passio Olavi som ligg ute i elektronisk form hos Nasjonalbiblioteket. Eg veit ikkje om eg er dårleg til å leite eller om det kun er 1970-utgåva som har ho med, men det er i alle fall ei fornøyeleg forteljing.

[1] Forteljinga står omtala i Atle Næss, Nidarosdomen, Gyldendal Norsk Forlag, 2011, side 110-111
[2] Næss seier at dekn er det same som «diakon», på den tida ein medhjelpar for presten.
[3] Sitatet er henta frå Passio Olavi : lidingssoga og undergjerningane åt den heilage Olav, Samlaget, 1970, side 61-62

Anagram

George Herbert.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Mi utgåve av Lutheran Book of Worship seier at det i dag er minnedagen til George Herbert, eit nytt kjennskap for min del, men ein mann som har gjeve oss dikt eg trur eg skal sjå meir på.

Festivals and Commemorations kan fortelje oss at Herbert vart fødd inn i aristokratiet i Wales i 1593. Han fekk ei god utdanning i språk og musikk ved Trinity College i Cambridge. Han sat i parlamentet og var orator ved universitetet. Rundt 1625 vart han diakon, og i 1630 vart han ordinert til prest. Han skal ha vore ein særs dyktig prest, men rakk berre å tenestegjere i rundt tre år, før han døydde av tuberkulose 1. mars 1633.

Då hadde han allereie skrive manuskriptet til si eine diktsamling, The Temple. Denne diktsamlinga har blitt kalla for «the best collection of religious lyrics in English», og nokre av tekstane vert framleis brukt som salmar. Dikta er ofte i same gate som i dag vert kalla for «konkret poesi», altså at dikta er grafisk forma på ein måte som understrekar orda, til dømes formar orda i «The Altar» eit altar.

Det som umiddelbart greip meg var derimot eit lite dikt om Maria. Diktet er umogeleg å omsettje, og krev kanskje noko gresk- og hebraiskkunnskap for maksimalt utbytte, men for eit dikt!

«Anagram» av George Herbert

Biletet er scanna frå 1633-utgåva av The Temple og ligg på Wikimedia Commons.