Døyparen Johannes' spor i liturgi- og bønetradisjonen

Trass i jonsokbål i heile området her i går kveld, er det dagen i dag som er Jonsok, eller St. Hans, altså minnedagen for Døyparen Johannes. I den kyrkjelege kalenderen kjem Johannes sin fødsel eit halvt år før Jesus sin, omtrent slik det nok var i røynda, då Elisabet og Maria delvis gjekk gravide med dei to samstundes, og Maria fekk bodskapen om Jesus då Elisabet var i sjette månaden.

Medan dei var gravide, etter at Maria hadde fått bodskapen om sin son, les vi om eit møte mellom dei to kvinnene, og ikkje minst mellom dei to fostra. Lukas skriv at Maria drog på vitjing til Sakarja og Elisabet, og då ho møtte Elisabet byrja Johannes på sitt livsverk: Å peike på Jesus. I Luk 1, 41 står det "Då Elisabet høyrde helsinga frå Maria, sparka barnet i magen hennar." Dette er fyrste gongen Johannes vitnar om Jesus, og Elisabet vert den fyrste som anerkjenner Jesus som Guds son, når ho helsar Maria med orda: "Velsigna er du mellom kvinner, og velsigna er frukta av ditt morsliv. Korleis kunne det henda meg at mor til Herren min kjem til meg? For då helsinga di nådde øyret mitt, sparka barnet i magen min av fryd." Johannes hadde altså vitna for fyrste gong, og hans vitnemål hadde for fyrste gong styrt eit menneske til Jesus. Allereie før nokon av dei to var fødde. Byrjinga av Elisabet si helsing til Maria er forøvrig noko av på bøna vi kjenner som Ave Maria

Også andre utsegn knytta til Johannes finn vi att i kyrkjetradisjonen. Agnus Dei, som vi syng i samband med nattverdfeiringa er henta frå Johannes sin reaksjon då han traff Jesus som vaksen. I det fyrste kapittelet av Johannesevangeliet les vi at då Jesus kom gåande mot Johannes sa han "Sjå, Guds lam, som ber bort synda i verda!"

Du Guds lam, som bar all verdens synder, miskunna deg over oss.
Du Guds lam, som bar all verdens synder, miskunna deg over oss.
Du Guds lam, som bar all verdens synder, gjev oss din fred.

Eit anna liturgisk ledd som heng saman med Døyparen Johannes, er Sakarjas lovsong som er ein sentral del av tidebønen laudes, eller morgonsong. Sakarja trudde ikkje at Elisabet kunne få eit born, sidan ho var godt oppe i åra. Sakarja vart derfor stum frå han ikkje ville tru det Gabriel sa og fram til Johannes fekk namnet sitt. Då Johannes vart omskåren vart det diskusjon om namnet, sidan ingen i slekta hadde hatt dette namnet tidlegare, men Sakarja fekk ei tavle der han skreiv "Johannes er namnet hans.", og med det avslutta han diskusjonen og fekk stemma att. Då tok han til ordet og sa det vi i dag kjenner som Sakarjas lovsong.

Lova vere Herren, Israels Gud,
for han såg til sitt folk og har løyst det.

Han har reist for oss eit horn til frelse
i sin tenar Davids hus,

så som han lova frå gamle tider
ved munnen til sine heilage profetar:

å frelsa oss frå våre fiendar
og frå handa åt alle dei som hatar oss.

Han synte miskunn mot våre fedrar
og kom i hug den heilage pakta,

den eid han gav som lovnad
til Abraham, vår stamfar,

så vi, frelste frå fiendehand og utan otte, kan tena han
i reinleik og rettferd for hans åsyn alle våre dagar.

Og du, barn, skal kallast profet for Den høgste,
for du skal gå fram føre Herren og rydda hans vegar

og læra folket hans å kjenna frelsa, at deira synder blir tilgjevne,
for vår Gud er rik på miskunn.

Og slik skal lyset frå det høge
gjesta oss som ein soloppgang

og skina for dei som bur i mørker og dødens skugge,
og styra våre føter inn på fredens veg.

Døyparen Johannes har sett djupe spor vidare inn i den kyrkjetradisjonen som han var med på å starte. Bål og grilling er hyggeleg nok, men den reelle feiringa av St. Hans ligg ikkje i bålbrenning, men i å føre vidare arven frå Johannes, både i liturgi og i å fortsette hans livsverk. Å peike på Jesus.
Biletet av fødselen til Johannes er henta frå Wikimedia Commons, medan biletet av Gabriel som snakkar med Sakarja er henta frå engelsk Wikipedia.