Boktrykkaren i Mainz

Universitetet i Kassel si utgåve av Gutenbergbibelen.
Biletet er tatt av Universitetsbiblioteket i Kassel
og ligg på Wikimedia Commons. (CC BY-SA 3.0)

Det er reformasjonsår i år. 500 år sidan Martin Luther for alvor sette i gang spetakkelet. Vi kjenner historia, og gjer vi det ikkje poppar det opp med lutherseminar, -kveldar og -festar rundt i heile Europa for tida, så det bør i alle fall vere mogeleg å bli kjent med historia.

I dag er det kanskje ein merkedag for reformasjonen. Eg vil tru dagen går ganske stille forbi i mange av markeringane, og det er mogeleg det er heilt på sin plass, for eg vil seie at eg ikkje heilt er overbevist om at dagen i dag verkeleg er dagen, men uansett: Både Christianity Today og Wikipedia hevdar at 24. august 1456 stod Johann Gutenberg med den første utgåva av den såkalla «Gutenbergbibelen» i handa. Andre - og sikkert betre - kjelder som British Library og University of Texas seier at det skjedde eit år eller to før dette, men slike bagatellar som kva som er i historisk korrekt kan vi ikkje bli styrte av. Det vart i alle fall trykt ein Bibel på midten av 1450-talet, og det er vanskeleg å sjå for seg reformasjonen og framveksten av lutherske kyrkjer slik vi kjenner dei i dag utan Johann Gutenberg og hans boktrykkarrevolusjon.

Det var sjølvsagt ikkje berre kyrkja Gutenberg var med på å snu opp ned på. Heile kunnskapssamfunnet er basert på at vi når vi ynskjer det har lett tilgang på informasjon. Dette var det Gutenberg som skaffa oss. Det var han som gjorde at bøker og andre trykksaker vart mogeleg å kjøpe for fleire enn dei aller rikaste. Masseproduksjon av kunnskap, og med det kunnskapssamfunnet bygger på Gutenberg.

Gutenberg vart drive av eit ynskje om å at alle skulle ha tilgang på Bibelen. Det var det som var motivasjonen hans for å utvikle boktrykkinga slik han gjorde. Naturleg nok var også den første masseproduserte boka hans nettopp Bibelen.

Gutenberg sin visjon om at Bibelen skulle vere tilgjengeleg for alle, var ein visjon han delte med Martin Luther. Guthenberg trykte Bibelen på latin, medan Luther omsetje den til tysk. Men utan Gutenberg hadde nok ikkje den tyske omsetjinga blitt så viktig som han vart. Det er mogeleg at utan Gutenberg hadde kunnskap om Luther vore noko kun vi som har studert kyrkjehistorie hadde hatt kjennskap til, og då berre som historia om ein brysom munk som til slutt vart kasta ut av kyrkja.

Reformasjonen starta på sett og vis med boktrykkaren i Mainz, så det er berre rett og rimeleg at vi minnast også han i reformasjonsåret 2017. Så då får det heller vere at eg mistenker at dette med datoen i dag berre er sprøyt...

Eg har ein draum

På søndag var eg på Alfheim og såg TIL spele mot Ålesund. Før kampen var det sang, slik det skal vere. Ein eller annan lokal helt sang «Hjerte mett har æ i Tromsø», ei låt Jørn Hoel står bak som er lokalpatriotisk sjåvinisme av beste slag. Slik som gjev ein nyinnflytta tromsøværing som meg ei aldri så lita tåre i augekrogen. For den er jo så sann, den sangen. Tromsø er ein nydeleg by. Den er sann på same måte som all lokalpatriotisme er sann. Staden vi kjem frå er den beste plassen landet vårt har å by på. Det er det som gjer lokalpatriotisme så vakkert. Det er den sannaste, reinaste kjensla vi har. 

Sjølvsagt veit vi at det ikkje er sant. Sjølvsagt er det flott i Tromsø, men gjestane på Alfheim kom frå Ålesund. Dei har sin del vakker natur å slå i bordet med, dei og. Og det er jo ikkje så verst i Trondheim heller. Eller i Bergen. Eller i Oslo, kan vi kanskje lure oss til å seie etter nokre halvliterar med ein eller annan hyggeleg fyr frå hovudstaden.

For lokalpatriotismen veit at den er subjektiv. Den veit at sjølv om den er 100% rett, er den like rett for alle dei andre. Det er det som gjer den vakker. Den er vakker i sin falske botn. Vakker i det at den er feil og rett på same tid.

Sjå på oss når vi møter nokon frå andre stader i landet. Kjem det ein trønder står bergensar og stril side ved side. Då er lokale skilnader lagt bak dei. Og rotar ein svenske seg inn i diskusjonen, vert bergensaren og trønderen nesten som barndomsvener. Ingenting kan skilje dei. Då har dei ein felles fiende. Og her byrjar det å bli stygt. No har lokalpatriotismen forsvunne, og den nasjonale patriotismen tatt over.

Vi høyrer frå tid til anna om «the global village», den globale landsbyen. Poenget med termen er at heile verda kjem inn i stova vår gjennom massemedia. Det som før var langt vekke, har no blitt nært. Lat oss heller snakke om «den globale bygda». Vi har fleire bygder enn landsbyar i landet vårt, og eg vil kalle landet vårt for «den globale bygda».

Noko av det vakre med lokalpatriotismen er at den klarar å ta til seg dei nye. For når eg, ein vestlending utan rett vokal som personleg pronomen, kjem til Tromsø, er eg ikkje eit trugsmål. Eg er berre ein som har sett lyset. Eg har sett at Tromsø er den vakraste byen på jord, «ei rose fra is», som dei syng på Alfheim. Eg er kanskje ikkje ein av dei endå, men eg kan kanskje bli det. Og eg er i alle fall ein som ser at dei har rett.

Lokalpatriotismen rommar dei som kjem utanfrå. Lokalpatriotismen treng dei som kjem utanfrå, for utan tilflyttarar som kan seie kor godt dei har fått det på sin nye heimstad, har ikkje lokalpatriotismen noko anna enn nedarva stoltheit over fjordar og fjell og eitt og anna gamalt ysteri å fare med. Lokalpatriotismen treng vitne.

Lokalpatrioten i Tromsø kan fint takle ein lokalpatriot frå Vestlandet. Lokalpatrioten i Hemsedal gler seg over ein tilflytta siddis. Men av ein eller annan grunn klarar vi ikkje å gle oss over at vår globale bygd, landet vårt, får tilfang frå lokalpatriotar frå andre bygder.

Eg har ein draum. Eg er ikkje nokon Martin Luther King, men medan eg følte lokalpatriotismen slå mot meg på Alfheim drøymde eg om at vi skal møte dei som flyttar til vår globale bygd slik eg romantisk og idylliserande påstår at vi møter dei som flyttar til vår lokale bygd. Som endå ein lokalpatriot som er i ferd med å oppdage at ho har flytta til den vakraste staden på jord, og som blir tatt inn i det patriotiske lokalsamfunnet som held oppe dette lokale eventyret. Eg har ein draum....