Braulio av Zaragoza

St. Braulio (t.v.)  og St. Isidor.
Den observante vil sjå at det er eit utklipp frå dette biletet eg har
brukt i headeren til bloggen.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Vi må igjen ta turen til Spania og den spanske helgenarven, og igjen skal vi til Sevilla. I 620 dukka nemleg muken Braulio opp på St. Isidor sin vidgjetne skule i Sevilla.  Braulio utmerka seg på skulen, og vart etterkvart meir enn ein elev for Isidor; han såg på Braulio som ein ven og disippel, og Braulio fekk ansvar for å gå over Isidor sine skrifter for skrivefeil og liknande.

I 624 vart han diakonvigsla av Isidor, og drog i 625 attende til Zaragoza der han hadde vore munk i klosteret broren hans var abbed i. Broren ordinerte han til prest, og i 631 vart Braulio biskop i Zaragoza.

Som Isidor, og Leander for den del, jobba han med å rydde opp i den spanske kyrkja. Han jobba for å få vekk arianismen, og vart den mest respekterte biskopen i Spania etter Isidor. Han skal ha levd asketisk og brukt mykje tid i bøn og på gudstenester, sjølv om han jobba hardt med både kyrkjeleg og verdsleg diplomati.

Isidor er kjent for sitt Etymologiae, og dette skal det ha vore Braulio som fekk han til å skrive. Braulio var ein lærd mann sjølv, og det var også han som fullførte Etymologiae etter at Isidor var død. Han skreiv også andre verker.

Mot slutten av livet mista han synet, noko som sjølvsagt ikkje var lett for ein bokmann som Braulio. Han døde i 651, etter å ha resitert Salmane i ein dag, og det utvikla seg umiddelbart ein helgenkult som raskt vart godkjent. Minnedagen for Braulio er i dag, 26. mars.

En fortærende ild

Eg har blitt bedt om å skrive nokre ord om diktsamlinga En fortærende ild som Tore Vaag gav ut i fjor.
Det gjer eg gjerne, men med det forbehold at eg er ein glad amatør når det kjem til lyrikk. Eg les gjerne dikt, men er nok ikkje i stand til å skilje på meir enn kva eg likar og kva eg ikkje likar.

Den observante lesar vil hugse Tore Vaag som nynorskmannen som gjekk over til bokmål i august i fjor i protest mot dei nye rettskrivingsnormane. Eg er ikkje sikker på om diktsamlinga kom ut før eller etter målskiftet, men ho er i alle fall på bokmål, eit val eg helst skulle sett Vaag ha gjort annleis, då det eg har lese av han på nynorsk - med i-mål - er flotte greier. (Sjå til dømes på bloggen hans)

Det vil ikkje seie at dette er ei dårleg samling, for det er det ikkje. Delar av samlinga er verkeleg god. Eg har berre ei snikande mistanke om at det hadde blitt endå betre på nynorsk...

Som det alltid er med slike samlingar, er det noko eg ikkje likar. Som det alltid er med slike samlingar er dette dei dikta som anten skildrar naturen eller brukar mange naturskildringar. («Då Gud holdt fest i Fjaler»? Det er jo heilt utan progresjon!) Det er nokre slike dikt her. «Den gule vinden», «Fjellet taler til skogen» og «Bladene i skogen», for å nemne tre. Det er helst i byrjinga på samlinga eg finn desse. Når eg kjem lenger uti boka, kjem det spor av gull.

Eg mistenker Vaag for å ha lese sin Tor Jonsson, for tidvis er dette som ein modernistisk Jonsson på bokmål. «Dobbel utvelgelse» er eit slags ekko av «Andakt i ensemda», og mange av dikta har den mørke, leitande religiøsiteten ein også finn i Jonsson sin poesi. Rett nok er det ikkje like mørkt, men den  pirrande, søkande nerva er tilstades i fleire av dikta.

Dikta tar meg inn i eit landskap som minnar om det eg hamnar i når eg les Neal Gaiman, utan at det er nokon vidare likskap mellom dei to forfattarane. Eit dunkelt landskap der mytologiske referansar stikk fram som små peikarar som drar tankane vidare frå orda som står. Eit landskap der skiljet mellom drøymar og røynd ikkje er så klart eller så viktig. Og det er eit landskap eg likar meg i.

Eg har lyst til å trekke fram eit dikt frå samlinga til slutt. Diktet er kanskje ikkje så karakteristisk for heilskapen, for det er av dei eg trur det vil vere mogeleg å einast om ei eins tolkning av diktet. Det er ikkje så mange av dei i boka. Diktet «Den landflyktige gud» står for meg som ein velretta påpeking av vår mest utbreidde guddom: Kroppen.

Anegalleriet roper ikke lenger
til en ukjent gud. 

Men i de sene timer hviskes det
fra dødsangstens opplyste tempel
til pustens gud,
blodårenes gud. 

Av dødens jord
stiger dulgt lovsang opp. 

I midnattskystene
fra bannlyste øyer av tro
bringer vinden frem de glemte sukk
som ingen lenger kommer i hu.

Helgenar på rekke og rad

Dei britiske øyane med ein del av sine helgenar. Få av
denne familien er representert på ikonet.
For ein oversikt over kven som er kven, sjå denne sida.
Biletet er lånt frå Photobucket.

Det dukkar frå tid til anna opp reine dynasti av helgenar. Familien til Gregor av Nyssa og Basilios den store har i tillegg til desse to både begge foreldra deira, bestemora deira, ei søster og ein bror av dei mellom dei som vert æra som helgenar. Isidor av Sevilla vert æra som kyrkjelærar, men også broren hans, Leander, vert rekna som helgen, og det er fleire døme på dette. Om nokon slår familien vi møter i dag, er eg derimot skeptisk til.

Dei fleste av oss kjenner St. Patrick som nettopp hadde minnedag, men at han har fem søstre som vert rekna som helgenar, Tigris, Lupait, Cinnenum, Richella og Darerca, er mindre kjent. I dag er det minnedag for den heilage Darerca av Irland. Ho er ikkje så spanande i seg sjølve, i alle fall ikkje det lille vi veit om henne. Det er borna hennar som gjer utslaget.

Darerca var gift to gonger. Med sin første mann, ein poet, fekk ho ni søner. Alle desse ni vart biskopar i Irland, og fem av dei vert rekna som helgenar: Secundinus av Dunshaughlin,Nectan av Killunche, Auxilius av Killossey, Diarmaid av Druim-corcortri og Coemed Maccu Baird. Ho vart enke og gifta seg med ein mann som skal ha grunnlagt ei kyrkje. Med han fekk ho åtte søner. Også desse åtte vart biskopar, og alle åtte vert rekna som helgenar: Mel av Ardagh, Melchu av Ardagh, Rioch av Inishbofin, Muinis av Forgney, Crummin av Lackan, Middu, Carantoc og Maceaith. Ho fekk også to døtre som (sjølvsagt) også er helgenar, nemleg Eiche av Kilglass og Lalloc av Senlis.

Vi kan telle opp. Først har ein fem søsken som alle vert rekna som helgenar. Så har ein av dei heile 13 søner og to døtre som vert rekna mellom dei heilage. Tilsaman 20 personar. Det er bra familierepresentasjon i skya av vitne!

Innelåste kardinalar

Det pavelege våpenet under
sede vacante.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons

I dag vert kardinalane låst inne i konklavet i Roma. Eg er viss på at dei har det greit der, bortsett frå at dei må gjennomføre ein av dei viktigaste, og dermed sikkert ein av dei vanskelegaste, prosessane i verda. Cum clave betyr eigentleg «med nøkkel», og har ikkje noko med Peter sine nøklar å gjere, sjølv om det kunne vore naturleg. Nøklane vert brukt til å låse kardinalane inne, men det har nok vore større nøklar i sving tidlegare. St. Isidors minne ser på korleis nøklar låste inne dei som skal velge han med nøkkelen.

Då ein skulle finne ny pave etter Gregor IX i 1241, var det krig mellom kyrkja og keisar Fredrik II. Det var kun tolv kardinalar på dette tidspunktet, og to av desse var i fangenskap hos keisaren. Dei resterande ti var delte i synet på krigen, og det viste seg umogeleg å finne ein kandidat med to tredelar av kardinalane bak seg. Dette gjorde at det heile tok lang tid, og Fredrik vart utolmodig, då han såg for seg at det skulle kome ein pave som støtta han og dermed få slutt på krigen. Styrkesmaktene i Roma fekk då låst inne kardinalane i Septidozium. Bygget var i dårleg stand, latrinene vart ikkje vaska, det var varmt og dei fekk lite mat. Til saman førte dette til at ein av kardinalane døydde, og at ein valgte han som fekk namnet Celestin IV til pave. Celestin var gamal, og døydde før han rakk å innta pavestolen, sansynlegvis som eit resultat av forholda under dette som var det første konklavet, altså den første gongen kardinalane vart låst inne.

Pavepalasset i Viterbo.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Det skulle gå nesten tretti år, og fire pavevalg til, før kardinalane på det femte valet (om eg har talt rett) vart låst inne igjen. I 1268 døydde Klemens IV, og det å finne ein ny pave skulle vise seg å verte ein langdryg sak. På dette tidspunktet var det 20 kardinalar, men då dei kom saman i Viterbo der pavepalasset lå 1. desember 1268, var ein av dei vekke. Dei nitten som var der var djupt splitta, politisk og familiært. I byrjinga kom og gjekk kardinalane stort sett som dei ville, utan at det vart valgt nokon pave. Etter to månader skal dei ha vore svært nære å velge Filip Benizi til pave, men då han høyrde kva som var i gjære rømde han for å sleppe å verte pave. Då ein kom til slutten av 1269, altså rundt eit år etter at prosessen starta, byrja folk i Viterbo å gå lei. Kardinalane vart, vistnok frivillig, låst inn i pavepalasset. Dei fekk mindre og mindre rasjonar med mat, og etter ei stund fekk dei kun vatn og brød. I januar 1271 vart taket på huset tatt av, vistnok etter at ein engelsk kardinal på spøk hadde sagt at taket burde fjernast slik at Den heilage ande lettare kom inn. Kardinalane skal ha truga med å lyse heile byen i bann, og det kom etterkvart eit nytt tak på plass. 1. september kom dei fram til at dei måtte delegere oppgåva til ei mindre gruppe. Seks menn fekk i oppgåve å finne ein ny pave, og same dag vart dei einige. Dei valgte ein mann som ikkje var tilstades, Teobaldo Visconti, som tok pavenamnet Gregor X. Då kardinalane gjekk ut av konklavet var dei tre mindre. To hadde død i før dei kom fram til ei løysing, medan ein hadde blitt sendt heim fordi han var for sjuk til å vere der. For å gjere det heile endå meir komplisert var den nyvalgte paven på korstog i Palestina, og det skulle gå seks nye månader før han var på plass i pavstolen. Det hadde då gått 40 månader sidan Klemens IV døydde.

For å sikre seg at slike ting som dette ikkje skjedde igjen, fekk Gregor X innført reglar for pavevalg. I desse reglane vart mellom anna konklavet, altså avsondring frå resten av verda, innført og slik er det framleis, sjølv om den strenge tvangsaskesen kardinalane vart påført i Gregor sitt reglement har blitt mjuka betrakteleg opp av seinare pavar.

Vi satsar på at taket i det sixtinske kapell får leve i nokre år til og at kvit røyk snart stig opp over Roma. Guds signing over pavevalet!

Kjelder
Frédéric J. Baumgartner, Behind Locked Doors: A History of the Papal Elections, Palgrave Macmillan, 2003. Side 35-38
Wikipedia, Papal election , 1241, Papal election, 1268-71
Katolsk.no, En ny pave velges, Kort om pavevalg

Ei sjeldant godt gjennomført gudsteneste

Giovanni heidrar Jesusbarnet.

Nokre gudstenester er så flotte og godt utførte at dei ikkje bør gå i gløymeboka i det ein går ut av kyrkja. I dag var eg på ei slik gudsteneste i Nykirken, eller Barnas katedral.

Gudstenesta i dag var på mange måtar ei vanleg gudsteneste, men preika var i hovudsak erstatta av eit utdrag av ei dramatisering av det eg tidlegare har hevda er den fremste kristne, barneboka, nemleg Guds gjøgler.

Dramatiseringa var strålande god! Stykket vart framført av Teater Okolo med ein hovudskodespelar som fekk hjelp av ein kombinert musikar, lydeffekt-makar og statist. Skodespelaren mala forteljinga på ein framifrå måte, naturleg nok med sjonglering og anna som høyrer med i ei forteljing om ein gjøglar. Presten hadde tatt eit val andre prestar bør lære av. Ho byrja med å snakke litt ut frå korleis Paulus samanliknar kyrkja med kroppen i 1. Kor 12, ein tekst som passar som hand i hanske saman med Guds gjøgler. Etter dramaet vart det ikkje sagt noko. Kunsten fekk stå for seg sjølv, med sin bodskap! Dette er for det første heilt i tråd med bodskapen i Guds gjøgler, og for det andre herleg befriande samanlikna med alle dei prestane (og andre) som snakkar i hel alle kunstnariske innslag i frykt for at folk ikkje får med seg bodskapen. Her fekk kunsten stå ukommentert, og det i ei barnegudsteneste. Nydeleg!

Liturgien var plankekøyring på ein relativt enkel standardliturgi. Den var såvidt eg hugsar strippa for utanomsnakk, slik eg og mange med meg har som uvane å vatne ut liturgien med. Det var god bruk av unge medliturgar, noko som bør vere sjølvsagt i ei slik gudsteneste. Eg møter ofte argument om at barn ikkje likar liturgi, ikkje klarar å henge med, at det vert for stivt for dei osb, og det var derfor både interessant og svært gledeleg å sjå kor godt det fungerte med ei gudsteneste som i så stor grad var «rett frå liturgien». Barna var med! Dei sat på matter eller benkar og både fulgte med og deltok aktivt i liturgien.

Dette fører oss vidare til det neste elementet som gjorde dette til ei flott gudsteneste, nemleg kyrkjerommet. Nykirken har blitt gjort til ei barnekyrkje, noko ein kan sjå på kyrkjerommet. Med matter barna kan ligge på, gode benkar og kort avstand til altar, prest, musikarar og drama. Å ha eit gudstenesterom som er tilrettelagt slik Nykirken er, er ikkje noko ein kvar kyrkjelyd kan satse på, men eg trur vi andre godt kan hente inspirasjon frå det som er gjort der. Så veldig radikalt er det ikkje, men det fungerte svært godt.

Til slutt må også musikken nemnast. Eit knippe særs gode musikarar spelte til salmane. Musikken var slik eg hugsar det ein fiks kombinasjon av jazz og spansk gitar, noko som kledde både songane frå Barnesalmeboka og gudstenesta som heilskap.

Alt i alt var dette ei sjeldant godt gjennomført gudsteneste. Nykirken er kanskje barna sin katedral til dagleg, men det var verkeleg ein flott plass å vere også for vaksne i dag.

Spontan kvekardom i Røldal

Røldalsvatnet som har ein sentral plass i soga om kvekarane
i Røldal.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Vi skal igjen attende til Bjørgvin. Kyrkjehistorisk årbok frå Kyrkjesogelaget, denne gangen til årbøkene frå 1993 og 1994, og det som der vert omtala som «noko av det mest underlege religiøse fenomen som nokon gong han ovra seg i landet vårt». Det kan til og med vere, Asbjørn Odd Ystebø, forfattaren av desse orda, har heilt rett i dette, for den spontane kvekarvekkinga i Røldal på 1840-åra og nokre tiår framover er underlege greier.

Det heile starta då Knut K. Odland flytta til Botnen i Røldal i 1842 og tok namnet Knut Botnen, etter garden han hadde kjøpt. Knut var ein dyktig bonde og ein from mann, men han fekk ikkje tak på verken Luther sin katekisme eller Pontoppidan si forklaring. Når han sjølv las i Bibelen, stod derimot ting klart for han, og han oppdaga etterkvart at det var fleire ting han ikkje var einig med presten i.

Knut gjekk rundt til naboane sine på kveldstid. Der bad han om å få lese eit ord for dei, eller berre peika på Bibelen. Han sa at ein måtte finne sjelero og oppleve Gud i sitt indre. Folk lurte på om han hadde blitt gal, og fekk presten til å snakke med han. Presten kom og høyrde på Knut, og sa så «En indre lære? En meddelelse direkte til sjælen - hm? Men mann, dog, du er jo kvæker!» Presten rapporterte dette til biskopen som kalla inn Knut til samtale då han var på visitas i Røldal. Biskopen høyrde kva han sa, la handa si på hovudet hans og sa «Vær redelig overfor det du har fått, min sønn!»

Då ein kom til 1850 samla Knut sine samlingar omtrent alle i grenda. Dei kom saman kvar søndag til skriftlesing før dei sat for å «anvende en stund i stillet og vente på Herren.» Knut sjølv meldte seg ut av statskyrkja i 1849, og i 1851 kom det heile 10 utmeldingar. Det hadde utvikla seg ei frikyrkja som veik frå statskyrkja si lære i synet på mellom anna dåp, konfirmasjon, vigsle og gravferd. Det heilt spesielle i denne samanhengen var at dette skjedde heilt utan påverknad frå utsida. Kvekarnemninga var det presten som hadde gjeve dei, medan ingen i kyrkjelyden kjende til denne rørsla.

Det vert underlegare. Det var ein kvekarkyrkjelyd i Stavanger på denne tida, og i 1853 kom ein engelsk og ein amerikansk kvekar til Stavanger. Amerikanaren, Lindley Murray Hoag, fortalde til venene i Stavanger at han hadde fått eit kall til Norge, og fått fleire syner der han såg ei bygd, liggjande ved eit vatn mellom høge fjell. Han kunne til og med smake korleis fisken i vatnet smakte. Utlendingane fekk med seg Endre Dahl, leiaren for kvekarane i Stavanger, og saman drog dei rundt til alle kvekarane Dahl visste om for å sjå om dei kunne finne bygda frå syna, utan at dei fann bygda Hoag hadde sett. Dei ville ikkje gje seg, og Dahl la fram eit kart som amerikanaren såg på ei stund før han sette fingeren på kartet og sa at der i området var bygda han leita etter.

Dei drog så til Sauda, som må ha vore omtrent der han sette fingeren, og kalla inn til møte der. Knut Botnen fekk høyre om møtet, og vart interessert sidan det var snakk om eit kvekarmøte, altså det presten hadde sagt at han var. Ein flokk frå kyrkjelyden drog frå Røldal og fekk med seg siste del av  møtet. Dei fekk Hoag til å kome til Røldal for å halde møte for dei der. Då Hoag såg Røldal, såg han at dette var bygda han hadde sett i synene sine. Det første han fekk å ete i Røldal var fisk frå vatnet, og den smakte akkurat slik han meinte den skulle smake.

Hoag hadde møter for venene i Røldal, og dei såg seg no inn i den større kvekarrørsla og knaut band til kvekarane i Stavanger. Vekkinga i Botnen fortsette, og i 1854 gjekk seks familier ut av statskyrkja. Kvekerkyrkjelyden i Røldal hadde no 36 medlemmer. No byrja kvekarane i bygda å emigrere til USA, utan at det stoppa kyrkjelyden. I 1868 hadde dei 70 medlemmer. Då hadde spenningane i bygda blitt så store at det vart ei masseemigrering av kvekarar. I 1869 drog 44 menneske frå Røldal til USA med båten «Heros» og ein familie med ein annan båt, og i 1870 var det kun to kvekarar att i bygda. Desse melde seg inn att i statskyrkja.

Slik ser kyrkja ut i dag.
Biletet er lånt frå denne sida.

Røldalsfolket slo seg ned saman med andre kvekarar i Le Grand[1] i Iowa. Mellom kvekarane der var det og mange nordmenn. Dette vart eit levekraftig samfunn med det som etterkvart vart to kvekarkyrkjelydar; ein engelskspråkeleg og ein norskspråkeleg. Den norske kyrkjelyden fekk namnet Stavanger Church, og er framleis ein levande kyrkjelyd. Knut Botnen døydde i Le Grand i Iowa i 1889.

Interessant nok er den legendarisk prega forteljinga om Lindley Murray Hoag framleis ei sentral forteljing for kvekarane i Le Grand.[2] Asbjørn Odd Ystebø spurde om kvekarane der nokon gong hadde opplevd at nokon stilte spørsmål rundt forteljinga, noko det vart kategorisk nekta for at skjedde, og han seier så at «[k]orleis enn vegane fell seg for kvekaretterkomarane frå Røldal, vil truleg det overnaturlege nedslaget i ættesoga deira leike dei i hugen i endå fleire slektsledd.»

Eg skal ikkje seie at eg går god for alle delane i denne forteljinga, men historia frå Røldal er uansett ei betre foreljing enn dei aller fleste bygder har å by på!

Kjelder
Asbjørn Odd Ystebø, «Kvekarsamfunnet i Røldal - Den makelause vekkjinga!» i Bjørgvin. Kyrkjehistorisk årbok, 1993, side 137-142 og 1994, side 89-104

[1] Kanskje den bygda i verda med grellast nettside!
[2] Ho ligg til dømes sentralt plassert på kyrkjelyden sin nettstad.