Kva vert eigentleg sensurert vekk?

På fredag var eg ein tur i Den norske bokbyen i Fjærland, og der plukka eg med meg eit eksemplar av ein av dei gamle klassikarane. Kristi Efterfølgelse av Thomas à Kempis. Dette aktuelle eksemplaret er ei dansk omsetjing, omsett av Dr. Theol Sv. A. Becker og utgjeve av J. Frimods Forlag i 1926. I mi utgåve av boka kjem det fram at ei Eva Fischer (Eller noko liknande) fekk denne boka til jul i 1926, og skal ein døme etter notatane i teksten ser det ut som om gåva fall i smak hjå Eva. Det er mange strekar og andre markørar. Akkurat slik ei bok skal vere, altså.

Eg tok fatt på forordet, skreve av ein Olfert Ricard, og byrja etter kvart å verte skeptisk. Kva var dette for utgåve av boka eg hadde fått tak i? Han skriv mellom anna at

Sokneprest Dr. S. A. Becker syntes at matte være nærmest af alle til at besørge en ny og tro Oversættelse, og vi beraadede os om et og andet, som matte ændres eller udelades, mens Princippet var at beskære saa lidt som muligt. De tidligere danske Udgaver har i regelen lidt af den Fejl, enten at tage alt med, ogsaa det som virker helt fremmed og forkert, eller at udelade og omskrive alt for meget.

Dei hadde altså vorte einige om att eitt og anna måtte utelatast eller endrast, og såg på det å ta med alt som en feil. Skepsisen min vaks, og den vart ikkje mindre då eg kom til fortalen av omsetjaren, Becker. I den seier han mellom anna.

Det havde været mest tilfredsstillende, om den [Oversettelsen] kunde være gennemført helt utden Lempelser. Det var dog ikke muligt, hvis Bogen skulde svare til sit opbyggelige Formaal.
Af foretagne Rettelser og Lempelser kan eksempelvis nævnes: »Munkeliv« omskrevet »stille og fromt Liv«, »Ordensmedlemmer« til »fromme« eller »hellige Fædre«, »Klostercelle« til »Lønkammer«, »Klosterbroder« til »den, som har viet sig til Gud« o.lgn.
Af Udeladelser er der forholdsvis faa: enkelte stærke Udtalelser om gode Gerninger og Menneskets Fortjeneste overfor Gud, nogle Henvisninger til bestemte Munkeordener, Skærsild o. lgn. Selv i Skriftets 4. Bog om Nadverend Sakramente er der udeladt saa lidt som muligt, mindre Stykker, hovedsagelig nogle stærke Ord om Præstens Stilling og Messeofferet.

Desse danske, lutherske teologane har altså sensurert og tilpassa Thomas à Kempis for å passe betre inn i den danske, lutherske røynda. Ein kan sjølvsagt seie at eg ikkje har kjøpt ei vitskapleg utgåve, og at dei kanskje hadde rett når det sa at dette måtte skje «hvis Bogen skulde svare til sit opbyggelige Formaal» sidan boka i samanhenga den vert omsett inn i inneheld mykje som «virker helt fremmed og forkert».

Hadde dei berre gjort boka lettare å forstå for lesarane, hadde det vore ei sak, men det dei har gjort, er å fjerne det ein kan seie er «særleg katolsk», og ein står att med noko som må vere ein tammare Thomas. Eg har endå ikkje bestemt meg for om eg gidd å lese boka, og om eg gjer det vil eg nok aldre klare å fri meg frå spørsmålet om det eg les er Thomas sine ord, eller orda til ein dansk prest.

Dei som har gjort dette med Thomas har gjort det dei har gjort i det eg tolkar som beste meining. Dei har freista å gjere Thomas tilgjengeleg for folk i Danmark og Norge på 1920-talet. Og dei har vore opne om det dei har kutta ut. Det står lista opp kva som er utelate og kva som er endra. Så gode skussmål kan ein nok ikkje gje alle som sensurerer bøker.

Eg byrja å undre meg på kva det er vi vert frårøva i våre utgåver av ulike bøker, og kom på ei anna bok der eg hadde vorte forbausa då eg las forordet. I 1995 eller deromkring fekk eg Anne Franks dagbok, og eg reknar med at den også vart lest rundt denne tida. På smussomslaget får vi vite at

I denne utgaven er det tatt med stoff som ble utelatt i den første utgaven.
Dagboken er nå blitt omtrent en fjerdedel tykkere og gir et mer nyansert og dypere innblikk i Anne Franks verden

Situasjonen her er sjølvsagt ein heilt annan. Det er her snakk om ei bok som aldri vart gjort klar for utgjeving av forfattaren, men som har blitt redigert av andre frå første utgåve. Det som hadde vorte utelate og no var med, var stort sett stoff som var kritisk til familiemedlemmer som var døde, samt nokre klåre skildringar av seksuelle draumer som vart for sterke for samtida, og kanskje samstundes heller ikkje var meint for andre enn dagboka. Dette vart teke med i den utgåva av boka eg har, noko ein sjølvsagt kan diskutere etikken i. Då eg las denne boka hugsar eg at eg var særs nøgd med at eg fekk lese «alt», medan eg når eg kjem på dette no vert meir usikker på kor godt eg likar at folk sine dagbøker vert publisert på denne måten, sjølv om Anne Frank hadde gjort delar av sin dagbok klar for publisering før ho døydde.

Kor mange slike redaksjonelle vurderingar ligg bak bøker vi les? Der vi trur vi les ei nøyaktig omsetjing eller nyutgjeving av ei gamal bok; kor ofte er då viktige delar utelete av grunnar som ikkje vert informerte om? Danskane som gav ut Thomas framstår som opne og ærlege om det dei gjorde, men kan vi stole på at alle er så ærlege? 

Det tyske frimerket av Anne Frank er henta fra Wikimedia Commons.