Lat oss gjere som svenskane - Bruk «hen»

Aftenposten melder at det kjønnsnøytrale pronomenet «hen» er med i den siste utgåva av Svenska Akademien si ordliste. Dette er noko vi også bør gjere til normert språk i Norge, for dette pronomenet er noko vi også har bruk for i Norge.

Ordet er kontroversielt i Sverige, noko som nok skuldast at det vert knytt opp mot idiotiske tankar knytta til mellom anna såkalla «kjønnsnøytral barneoppdraging», der ein ikkje vil «pådytte» barna ein kjønnsidentitet. Dette er berre fjas, og ikkje noko som bør få øydelegge for eit godt ord. For vi har faktisk bruk for ordet.

Det har blitt tatt til orde for å bruke «hen» i staden for «han» og «ho» for dei som har ein uavklara kjønnsidentitet, og det kan sikkert ha ein funksjon der, utan at det i praksis vil utgjere den heilt store forskjellen i den daglege språkføringa for dei aller fleste. Dei det gjeld kan nok godt bruke ordet utan at det nødvendigvis treng å kome inn i nokon ordliste. 

Men vi har alle bruk for ordet. Det er eit ord vi sikkert kunne ha brukt mange gongar kvar dag, om vi hadde gjort det til eit meir vanleg ord. Lat meg ta nokre døme.

Vi startar med ein vanleg samtale. Lat oss først ta det utan «hen».

- Eg var hos optikaren i dag.
- Kva sa han, då?
- Det var ikkje ein mann. Det var ei dame.
- Å, ja. Kva sa ho, då?
- Ho sa at eg må få meg sterkare briller.

Så tar vi samtalen med «hen».

- Eg var hos optikaren i dag.
- Kva sa hen, då?
- Ho sa at eg må få meg sterkare briller.

Og vips, har vi forenkla og effektivisert språket. 

Så eit døme frå noko eg skreiv på Facebook for ei stund sidan. Eg brukte då «hen», men vi tar det først utan «hen». (Fritt etter husken.)

- Om nokon kan kome heim til meg og vise meg korleis eg får ut lyspærene i spottane i taket mitt, skal han eller ho få både ein og to koppar kaffi som takk. (Problemet kursivert)

Så slik eg skreiv det, og slik det burde vere.

- Om nokon kan kome heim til meg og vise meg korleis eg får ut lyspærene i spottane i taket mitt, skal hen få både ein og to koppar kaffi som takk. (Løysinga kursivert)

«Hen» er eit genialt, lite ord som enkelt og greit kan gjere språket vårt meir effektivt og elegant. Det passar inn mellom dei andre pronomena og er ein logisk og naturleg forbetring av språket. Lat oss få det inn i normert norsk!

Den gjævaste bjønneskyttaren

Det er vanskeleg å ta bilete av eit bilete bak glas, men her
er Tor Tarjeison Austad.

Det er på tide å ta eit djupdykk i ættesoga att. Sist gong eg gjorde det, såg eg på ein av mine forfedre med ein spesiell livhistorie, nemleg On Tong Wiese. Denne gongen går turen til den andre sida av slektstreet, og til ein mann som også hadde ei spesiell livhistorie, men på ein annan måte. Han var ein meisterjeger, og tok åleine livet av over 60 bjørnar.

Tor Tarjeison Ausatd vart fødd i 1785 og døydde i 1879. Han levde heile livet sitt på garden Austad i Drangedal, og var ein av to store bjørnejegarar i Drangedal på den tida, men Tor var den som skaut flest bjørn. Allereie som tolvåring skaut han sin første bjørn. Denne bjørnen skaut han med hagle, og trudde ikkje han hadde drepe han før han tilfeldig fann han daud rett etter at han hadde skote etter han.

Han vart ofte henta inn for å ta livet av bjørn som herja i buskapen i bygdene i dalen, og hevda at han ikkje var redd når bjørnen luska rundt han, for det var kun skadeskoten bjørn som var farleg, meinte han. I tillegg til binner med unge, sjølvsagt.

Det gjekk mange forteljinger om Tor og bjørnene. Ein gong hadde han skadeskote ein bjørn som kom mot han på to bein. Bjørnen stoppa rett framfor han, og dei stod og stirra på kvarandre. Så gjekk bjørnen ned på alle fire og luska vekk. Då fekk Tor lada om og drap bjørnen. Ein annan gong jaga ein bjørn han opp på ein stor stein. Der sat han medan bjørnen gjekk rundt steinen til Tor hadde fått lada om og skaut bjørnen.

Tor hadde også ein bjørn heime, av alle ting. Han tok med seg ein bjørnunge ein gong, sansynlegvis etter å ha skote mora. Bjørnungen budde i ein jordkjellar på Austad heilt til han vart vaksen, men «då blei han så sinna, at dei måtte gjøre av med'n». Tor hadde tydelegvis blitt glad i denne bjørnen, for han fekk henta inn svogeren sin for å ta livet av han.

Tilsaman drap Tor Tarjeison Austad 65 bjørnar. Då han hadde drepe 60 fekk han premie. Ei sølvkanne som kosta 60 spesidalar. På lokket var det ein bjørnefigur. Geværet han skaut dei fleste bjørnane med var framleis på garden i 1924. Han hadde fila inn eit merke i geværet for kvar bjørn han skaut med det. På geværet var det 58 merker. I tillegg til bjørnane skaut han og mange ulvar, utan at det skal vere nokre historier om dette.

Også for ein gamal jeger tar det slutt. Bjørnejakta hadde sansynligvis allereie tatt slutt, men som åttiåring ville han skyte rev. Då la han ut åte og sat seg på ein stol i fjøset og venta. Heldigvis for Tor kom det ikkje rev, for han hadde lada geværet slik at det sansynlegvis hadde eksplodert om han hadde skote med det...

Dette var altså historia om ein av minne tipp-tippar. I dag er det rart at nokon får premie for å ta livet av kanskje det flottaste og mest majestetiske dyret i dei norske skogane, men verda har ikkje alltid sett ut som no. Eg trur ikkje vi skal måle ein gamal bjørnejeger etter våre mål for kva som er rett og gale når det kjem til rovdyrpolitikk. Han var ein mann av sin tid, og i sin tid var han «den gjævaste bjønneskyttaren» i bygda.

Kjelde:
Olav Sannes, Drangedal med Tørdal: ei bygdesoga, 1924. S. 92-94

Skismaet

Hagia Sofia i Istanbul.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.
Foto: Antoine Taveneaux (CC-BY-SA 3.0)

Folk har samla seg for for å be non i Hagia Sofia i Konstantinopel. Småsnakkinga er i ferd med å døy, då ein brått høyrer at hovuddøra vert slått hardt opp. Dei som snur seg, ser ein mann dei kanskje veit kven er. Kardinal Humbert, utsending frå pave Leo IX, kjem i rask og målretta gange opp midgangen. Han styrer seg inn mot altaret og då han kjem fram dit legg han frå seg eit dokument. Så går han raskt mot hovuddøra att. Han forsvinn raskt frå byen, men stoppar ved bymuren og kostar støvet av føtene. Han er ferdig med Konstantinopel.

Nokre av dei som var att i kyrkja då kardinalen gjekk med faste skritt ut av kyrkja, tok opp dokumentet på altaret og las det som stod skrive. Dei ser at dei held ei bannbulle i hendene. På den kan dei lese at Mikael Cerulariu, patriarken av Konstantinopel er lyst i bann av paven i Roma. Ei veke seinare vert kardinalen lyst i bann av patriarken.

Hendinga i Hagia Sofia skjedde 16. juli 1054, og i dag minnast vi ei av dei store katastrofene i kyrkjehistoria.

Vår frue av Kazan

Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

I dag ser vi på eit av dei mest kjente ikona av Gudefødersken, nemleg ikonet frå Kazan, det vart nemleg funne nettopp 8. juli i byen Kazan i Russland.

Kazan hadde i 1579 nettopp blitt erobra av russiske troppar, og i byen budde den ti år gamle jenta Matrona. Fleire gonger kom Jomfru Maria til henne i draume og bad henne om å fortelje til både sekulære og kyrkjelege styresmakter kvar eit ikon av henne kunne bli funne. Matrona gjekk til styresmaktene, men ingen trudde henne. Til slutt gjekk Matrona saman med mor si til staden ho hadde sett i draumane. Det var eit hus som hadde brent ned, og under ruinane fann dei ikonet nedgravd. Dette skjedde 8. juli. Kanskje hadde ikonet kome frå Konstantinopel på 1200-talet og blitt gravd ned for å bli beskytta, men det var i alle fall nytt for russarane.

Erkebiskopen snudde om då han såg ikonet, som skal ha sett ut som om det var nytt. Med pomp og prakt vart det installert i ei kyrkje i byen, og seinare i katedralen. Snart gjekk det rykte om alle mirakla som skjedde i samband med ikonet.

Ikonet vart ein nasjonalskatt i Russland, og vart brukt som ein form for talisman i fleire store slag, mellom anna mot Napoleon i 1812 og ikkje minst i slaget ved Poltova som vart kjempa mot svenskane på 8. juli 1709.

Ikonet, eller kanskje ein kopi for kopiar vart fort populære, vart flytta rundt i dei viktige kyrkjene Russland, og var lenge i Moskva før det enda i St. Petersburg. Ikonet i Kazan forsvann i 1904, og det i St. Petersburg, som mange meiner var det originale, forsvann i samband med revolusjonen i 1917. Men på grunn av den ortodokse tradisjonen med nøyaktige kopiar, har vi framleis ikonet med den spanande historia.

Kjelder:
* OrthodoxWiki
* Leonid Ouspensky og Vladimir Lossky, The Meaning of Icons, St. Vladimir's Seminary Press, 1999. s. 88