Klimakutt - Ein tragedie på 83 sekund.

Er kristne først og fremst redde for døden?

Er det først og fremst vona om himmelen som driv dei kristne?

Eg har nettopp lese Nostradamus' testamente, forøvrig ei bok alle bør lese, og i boka dukka det opp ein påstand ein ofte høyrer frå ateistar, nemleg desse orda som kjem frå den ateistiske nevrobiologen William Blackmore:

Troen ligger i oss. Hvorfor? fordi det finnes en gud som har plantet troen i oss? Eller fordi vi så enderlig ønsker at det skal finnes en gud, en mening, en sammenheng, en skaper, en igangsetter. Og først og fremst: en barmhjertig farsfigur som venter på oss etter døden, som trøster og lindrer, og som gjør døden til en overgang - ikke en avslutning.[1]

Dette er eit postulat ein møter ofte. At truande først og fremst trur fordi ein ynskjer eit alternativ til døden. Men stemmer dette? Er det det som er den vanlege «motivasjonen» til truande? Eg er ikkje så sikker.

Det er sjølvsagt vanskeleg, for ikkje å seie umogeleg, å skulle snakke på vegne av alle, men mitt inntrykk når eg snakkar med folk som har ei eller anna form for tru, og då særleg ei kristen tru, er at det er andre ting som er det som først og fremst er sentralt i trua deira i det daglege livet.

Eg vil dele dei kristne inn i tre grupper, og meiner her med «kristne» folk som er engasjerte i ulike formar for kyrkjelydsarbeid sidan eg meiner det ikkje gjev særleg meining å diskutere ei hypotetisk tru ein ikkje ser praktiske utslag av.

Den eine gruppa truande er det ein med eit samleord kan kalle for «karismatikarar». Dette er menneske som vil vere opptatte av «teikn og under», altså at konkrete hendingar skjer i livet deira. Dette kan vere at folk vert friske av bøn, at dei talar i tunger, profeterer eller mange andre former for guddommeleg inngripen i livet deira. Dei vil ha stort fokus på at Gud grip inn i verda her og no, at Gudsriket er mellom oss, at det er deira oppgåve å formidle Guds kjærleik til andre menneske og så bortetter. Alt noko som skjer her og no. På denne sida av døden.

Den andre gruppa vil eg med eit samleord kalle for «tilbedarar». Dette er dei som er opptatt av lovsong, liturgi, meditasjon kristen kunst og så bortetter. Desse folka meiner at ein er kalla til å lovprise Gud, og at det ein finn rundt seg i skaparverket, den grenselause kjærleiken Gud viste oss i Kristus eller kva ellers ein måtte vere begeistra for, forpliktar eller i det minste inspirerar til å lovprise Gud. Ein har eit fokus på her og no, og korleis menneska i livet skal lovprise den evige Gud.

Den tredje gruppa mi er «aktivistane». Desse finn ein i Korsvei, Kirkens Bymisjon, politikk, hjelpe- og miljøorganisasjonar og likande. Og sjølvsagt som misjonærar og forkynnarar. Desse folka meiner at bodskapen ein finn i Bibelen forpliktar dei truande på eit sett med normar som fører til handling her og no. Det kan vere å jobbe for ein mer rettvis fordeling av materielle goder. Det kan vere å arbeide for miljøet. Det kan vere å sjå til at sjuke får besøk eller at fattige barn får i seg mat. Det kan vere å koke kaffi og blande saft på bedehuset. Eller det kan vere noko heilt anna. Dei ser seg kalla til å jobbe for at verda skal verte ein betre plass her og no og for at evangeliet skal nå stadig fleire menneske.

Det er sjølvsagt overlapp mellom desse tre kategoriane, og alle er nok heller karikert i framstillinga, men  eg vil påstå at dei aller fleste praktiserande kristne kan ein plassere meir eller mindre inn i desse tre kategoriane. Felles for alle tre er at fokuset ligg på her og no. Det er her det skjer. Det er no som er den viktige tida. Livet er noko som skjer før døden, og kristentrua dreier seg i praksis om det som skjer i livet.

Døden, og med den vona om det evige livet, har sjølvsagt ein plass i kristentrua til alle desse tre gruppene, men det er ikkje det som er det sentrale i det daglege. Det sentrale i det daglege er opplevingane, tilbedinga og oppgåvene. Det sentrale er Gud i verda i dag. Det som skjer etter døden, det skjer etter døden. Ein har det med seg som ei hyggeleg framtidsvon, men eg vil påstå at for dei fleste er det ikkje det som er det sentrale i dagleglivet eller i truslivet.

Dette er ikkje nokon vitskapeleg analyse, men mitt høgst personlege inntrykk etter å ha levd i kristen-Norge i ein del år og høyrt både forkynning og personlege vitnemål om truslivet. Døden er sjelden eit tema. Ein snakkar om livet. Ein snakkar om her og no.

Kvifor lever den då så godt, denne påstanden om at truande er truande først og fremst fordi dei er redde for døden? Igjen kan eg berre vise til mine eigne tankar, men eg trur det heng saman med at mange først og fremst møter kristen tru i gravferder. Då er det naturleg nok ein del snakk om døden, og naturleg nok løfter ein fram den kristne vona i møte med døden: Vona om evig liv i Kristus. Gravferdsforkynning handlar i liten grad om her og no, og i stor grad om at døden er «en overgang - ikke en avslutning». Er det gravferder som er der ein møter kristendom, vil ein kunne få dette inntrykket, eller ein kan få stadfesta det ein har høyrd om at folk trur kun fordi dei er redde for døden. Og så er det jo greit å kunne seie at trua eigentleg er «ei krykke» for folk. Eller ei trøyst. Eller noko svake folk treng for å klare livet.

Sanninga er heller at for svært mange er trua ikkje ei trøyst eller ei krykke. Det er ei oppgåve. Trua er noko som forpliktar dei til eit liv der dei skal leve ut visse ideal, anten dette er sosialetiske, liturgiske eller andelege i tydinga at dei skal oppleve eller utløyse andelege manifestasjonar. For svært mange vil dette vere meir utfordrande enn trøystande, meir som ei hinderløype enn ei krykke. Men vi gjer det likevel, fordi vi meiner det er rett og fordi vi meiner det er det Gud vil med liva våre. Vi gjer det med glede eller av plikt, men vi ser det som ein del av det å vere truande, og for dei aller fleste som praktiserer kristen tru vil nok dette aspektet vere langt meir framtredande i dagleglivet enn vona om evig liv, sjølv om denne vona sjølvsagt er der. «Motivasjonen» for dei truande ligg ikkje i det som skjer etter døden, men i å tene Gud her og no rett og slett fordi ein har ei overbevisning om at den kristne trua er rett og meiner Gud fortener å bli tena og har kalla oss til teneste. Det som måtte skje etter døden vert meir for ein bonus å rekne. Samstundes trur eg at folk treng noko meir til å motivere seg en ei von om noko som skjer i framtida ein gong. Dei treng noko her og no for halde oppe eit levande trusliv.

Lat oss til slutt ta med den mest brukte bøna i kristendomen. «Herrens bøn» har vi frå Jesus sjølv. Den vert brukt i alle tenkelege kristne samanhengar, og nemner ikkje livet etter døden med eitt ord. Det er noko som er underforstått, noko som ligg bak men som ein ikkje fokuserer på fordi det som er viktig for det levande mennesket skjer her og no, slik eg meiner også dei truande sine liv først og fremst har fokus og motivasjon her og no, ikkje på at døden er «en overgang - ikke en avslutning»

Vår Far i himmelen!
Lat namnet ditt helgast.
Lat riket ditt koma.
Lat viljen din råda på jorda slik som i himmelen.
Gjev oss i dag vårt daglege brød, og tilgjev oss vår skuld, slik vi òg tilgjev våre skuldnarar.
Og lat oss ikkje koma i freisting, men frels oss frå det vonde.
For riket er ditt og makta og æra i all æve. Amen.

[1]  Tom Egeland, Nostradamus' testamente, Aschehoug, Oslo 2012. Side 572

Helgen med hundehovud

St. Kristoffer med hundehovud.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Hinduistane har Ganesha, ein triveleg gud med elefanthovud, og nyleg oppdaga eg at vi også kan stille opp med dyrehovudar på menneskekroppar i kristendomen også. Eg fekk boka Icons av Eva Haustein-Bartsch, og kom der over eit underleg ikon av St. Stefanus og St. Kristoffer. At to martyrar er på same ikon er ikkje så rart, men at den eine har hundehovud - det er rart!

Boka kunne fortelje følgjande om St. Kristoffer.

According to legend, the future saint came from a race of dog-headed cannibals and was originally called Reprobus (Lat: the cursed). His conversion to Christianity and his baptism brought him not only a new name, Christophoros (Greek: the Christ-bearer), but also a human figure and the ability to speak. From Samos in Lycia he travelled the country as a missionary, preaching the gospel. He succeeded in convincing many of the Christian message, as God reinforced his preaching with miracles, for example the flowering of his staff.

St. Kristoffer har vore, og er, ein svært populær helgen i heile Europa, men det er kun i austkyrkja han har blitt framstilt med hundehovud. Verken Oxford Dictionary of Saints eller Catholic Encyclopedia nemner til dømes dette med eit ord, noko som forsåvidt ikkje er så rart all den tid kannibalar med hundehovud ikkje er ein særleg vanleg folkegruppe her i vest...

Den legenda som er vanleg her i vest er artig den også. Legenda seier at Kristoffer vart fødd av hedenske foreldre og fekk namnet Offero. Han var ein kjempestor mann, og fann ut at han ville tene den største av alle herrar. Først tente han kongen i landet der han budde, men han fann ut at kongen frykta Djevelen, og han gjekk derfor heller i teneste for han. Offero forstod etterkvart at Djevelen frykta Kristus, og fekk råd om å tene Kristus med det han kunne best. Offero vart derfor fergemann og frakta folk over ei elv.

Kristoffer med Jesus på skuldra.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Ei natt bar han eit lite barn på skuldrene sine over elva i eit forferdeleg uver. Medan han bar barnet vart det tyngre og tyngre og tyngre og tyngre. Då han endeleg kom over på den andre sida sa barnet til han at han hadde bore vekta av heile verda sine synder på skuldrene sine. Barnet bad Offero setje staven sin i bakken, og då han gjorde dette spirte staven med blomar og dadlar. Offero forstod no at barnet var Jesus, og han vart døypt. Frå då av hadde han navnet Kristoforos - Han som bar Kristus.

Kristoffer byrja no å forkynne evangeliet, noko som førte til at han enda livet sitt som martyr.

Mange har sikkert sett bilete av St. Kristoffer på medaljongar og liknande. Han er skytshelgen for reisande, bilistar, syklistar, pilotar, sjømenn og mange andre grupper av folk.

Vatikanet tok festdagen for Kristoffer ut av den offisielle kalenderen i 1969, kanskje på grunn av det ikkje heilt umerkelege legendariske innhaldet i forteljinga om han, sjølv i den vestlege versjonen. Dette vart møtt med store protestar i fleire land. Populariteten til Kristoffer stod imidlertid over kalendernederlaget, og sjølv Vatikanet skal ha bedt St. Kristoffer om å gå i forbøn for den elektriske bilen til paven. Det vert sagt at Kristoffer alltid skal reise saman med mennesker på reise. Dette gjer at ein ofte ser medaljongar med b77rilete av han festa til bilnøklar og liknande.

Vener for livet

Jesus og St. Mennas. Det såkalla «Vennskapsikonet».
Biletet er henta frå Wikipedia Commons.

I dag er det minnedag for St. Mennas. Ikkje høyrt om han, seier du? Det kan nok stemme, men du har sikkert sett bilete av han. St. Mennas er nemleg han som er «venen til Jesus» på ikonet som vert omtala som «Vennskapsikonet» eller «Jesus og venen hans». Held du til i Bjørgvin bispedømme vil du nok sjå ikonet jamnleg det neste året, sidan dette er ikonet for «Ungdomsåret», som skal markerast i 2013.

«Jesus og vennen hans», er ikonet for Ungdomsåret. Eit ikon kan vere gjenstand for refleksjon og undring over evangeliet og det kan forkynne på mange ulike nivå. I dette ikonet er nærleiken mellom Jesus og venen hans uttrykt med handa over skuldra og at dei ser på kvarandre med det eine auga og med det andre ser dei fram – på oss.

Dette seier ein på nettsida til Ungdomsåret. Men kven er eigentleg denne personen som vert portrettert medan Jesus held han rundt skuldrene?

Bulgarsk ikon som viser
Mennas i krigsrustning.
Biletet er frå Wikimedia Commons.

Ein kan ikkje seie så mykje sikkert om Mennas, men dei ulike forteljingane er stort sett einige i at han levde rundt år 300, var egyptar, og gjorde teneste som soldat i den romerske hæren. Ei forteljing seier at foreldra hans var fromme kristne i øvre lag i samfunnet, men som ikkje fekk barn. Ein dag, medan mora ba om ein son forran eit ikon av Jomfru Maria, svara Maria «Amen», og få månader seinare vart Mennas født. I andre  forteljingar var han truleg kamelførar. Uansett er ein einig i at han gjekk inn i den romerske hæren. Etter nokre år deserterte han, enten for å sleppe vekk frå kristenførfylgjinga i hæren eller for å vie seg til Jesus i askese i ørkenen. Etter å ha vore i ørkenen ei stund vendte han attende til samfunnet for å døy martyrdøden. Motivasjonen for dette er også uklår. Ei forteljing seier at han fekk ei openberring av englar som krona martyrar og beskjed om at han skulle få ei slik martyrkrone. Ei anna forteljing seier at han bestemte seg for å vedkjenne seg trua si offentleg, nærast i solidaritet med alle dei kristne som vart drepne. Han dro i alle fall til sivilisasjonen og vedkjente seg trua si for styresmaktene. Enten direkte til den lokale herskaren eller på eit stort idrettsstemne. Vedkjenninga førte til at han vart torturert og halshogd. Kvar dette skjedde er ein ikkje einig om, men både Algerie og Tyrkia er mogelege stader. Liket hans vart uansett ført med kamel attende til Egypt for gravlegging. Då kamelen kom til ein stad i nærleiken av Alexandria nekta den plutseleg å gå eit skritt vidare. Dette vart tatt som eit teikn frå Gud, og Mennas vart gravlagt der.

Slike flasker fann ein mange av rundt gravplassen
til Mennas. Dei var mest truleg fylt med vatn frå
ei heilag kjelde, mykje slik Olavskjeldene i Norge
fungerte. Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Det vaks etterkvart fram ein kult rundt gravplassen til Mennas. Kanskje vart staden han var gravlagt på gløymt og oppdaga att, kanskje vart relikvia av han brukte som hjelp i krig av lokale styresmakter. Uansett vart det etterkvart bygd ei kyrkje på gravplassen hans. Rundt kyrkja vaks det fram ein stor by, men på 700-talet vart kyrkja øydelagt, og på 800-talet skjedde mykje det same med resten av byen. Muslimane tok over, og både kyrkje og den lokale helgenkulten rann ut i sanden, bokstaveleg tala.

St. Mennas vart ikkje gløymt, og faktisk forsvann heller ikkje relikvia av han, men er tatt vare på fram til i dag. Mennas har heile tida vore ein av dei viktigaste helgenane i Egypt, men gravplassen hans vart ikkje funne att før i 1905. Då vart det gjort store utgravingar der ein fann både kyrkje, kloster og mange spor av ein stor helgenkult. På midten av 1900-talet byrja ein å byggje eit nytt kloster rundt ein kilometer frå Mennas si gamle grav. I dette klosteret kviler i dag St. Mennas - venen til Jesus.

11. november er altså minnedagen til St. Mennas. Kanskje er det ein dag ein bør markere i ungdomsåret? November skal jo og vere ein særskild ungdomsmånad i ungdomsåret. Eg trur i alle fall Mennas har noko å seie til unge i dag om mange aspekt i kristenlivet. Kva kan det koste å vedkjenne seg trua si i samfunn som ikkje er så gode som vårt? Kva vil det seie å leve eit liv i bøn og forsaking, slik Mennas gjorde i ørkenen? Korleis viser vi solidaritet med lidande kristne brør og søstre? Kva vil det seie å vere «venen til Jesus», og ikkje berre «vener for livet», men og vener i døden. Dette er gode spørsmål for refleksjon og samtale, og hadde vore eit fint innslag i Ungdomsåret.

Ikkje høyr på VG!

Framsida på VG 6. november

VG har i dag tatt på seg å sjå på økologisk mat, og slår opp over heile framsida at dei «Knuser mytene om sunn mat». Om noko vert knust, er det nok trua mi på VG, for ein slik dårleg sak er det lenge sidan eg har lese.

Overskriftene og uttrekka slår fast at økologisk jordbruk er verre for miljøet enn anna jordbruk, at dyr på økologiske gardar ikkje har det betre og at maten ikkje er sunnare. Ser ein på det dei faktisk skriv, er delvis desse overskriftane misvisande, delvis kan det vreke som om VG ikkje har forstått saka dei skriv om.

Forhåpentlegvis vil nokon med langt større kunnskap og slagkraft enn meg ta for seg dette oppslaget, men også eg føler for å seie mitt.

Vi byrjar med om maten er sunn eller ikkje. VG skriv at det ikkje er bevist at økologisk mat er sunnare enn anna mat. Dette får dei støtte i av direktøren for Helsedirektoratet, medan ein professor i samfunnsmedisin blir sagt å gje han støtte «et stykke på veien», sjølv om ho faktisk seier: «Jeg mener at økologisk dyrket mat kan gi bedre helse». VG fokuserer her først og fremst på vitaminar i maten,  eit fokus som er underleg, då det er bruk av sprøytemiddel som skil økologisk dyrking frå konvensjonell dyrking. Avisa skriv så at det ikkje har blitt funne overskridingar av grenseverdiane for restar av plantevernmiddel i norskprodusert mat dei siste åra. Det er sikkert riktig, men samstundes veit vi at desse grenseverdiane stadig vert pressa opp, og at Mattilsynet nyleg har foreslått å auke grenseverdien for eit stoff i importerte linser til 100 gonger det han er no. At norskprodusert mat ikkje overskrider grensene seier ikkje så mykje nyttig om grensene er for høge, eller om ein importerer mat med restar av plantevernmiddel.

Slike klede går ein med for å jobbe med det ein sprøytar på maten.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Dette peikar også VG på sjølv, då dei ser nærare på om maten er sunn. «Om du velger økologisk eller konvensjonell, avhenger mer om magefølelsen din sier det er greit å spise kornprodukter som inneholder rester av sprøytemidler eller ikke», seier ein forskar. Kva slike stoff gjer med oss på lang sikt veit vi lite om, heller ikkje korleis den såkalla «coctaileffekten» kan slå ut, altså kva som skjer når vi tilfører kroppen stadig nye stoffar som kan reagere med kvarandre. Dette er eit svært vanskeleg felt der ein ikkje har gode svar. Eit «føre var»-prinsipp er derfor ikkje dumt. Bruk av sprøytemiddel er også skadeleg for bønder og natur, noko som ikkje vert problematisert i artikkelen. Det ein sprøyter er i stor grad gift som ikkje berre drep ugras og «skadedyr», men også andre plante- og dyreslag. Sprøytemiddel er kan derfor vere eit trugsmål mot nærmiljøet rundt den dyrka marka.

Når det gjeld dyrevelferd seier VG at dyra i økologisk drift ikkje har det betre enn andre dyr. Til «støtte» for dette har dei ein frå det svenske veterinærforbundet som seier at dyra kan bevege seg meir, men at han meiner det trekk ned at eit ikkje kan gje forebyggande medisin, altså medisinere før dyra vert sjuke. Med det reknar eg med han meiner at ein ikkje gjev antibiotika som ein del av maten. Dette kan han sjølvsagt meine, men med tanke på den auka resistensen mot antibiotika ein opplever no, er det absolutt verdt å tenkje nøye gjennom om ein bør bruke så mykje antibiotika som ein gjer. Så seier vetrinæren at «økologiske griser og verpehøns har det bedre enn sine konvensjonelle artsfrender». Svært lite står med det att overskrifta som seier «ØKOLOGISKE DYR har det IKKE BEDRE enn andre dyr». Kun ein påstand om nytteverdien av førehandsmedisinering står att. Endå meir grell vert overskrifta når VG på neste side slår fast at økologiske kyr har meir utetid enn andre kyr, at økologiske høns har betre plass enn andre høns, i tillegg til uteareal og at økologiske slaktekyllingar har betre plass enn andre kyllingar i tillegg til krav om uteareal og lenger levetid/veksetid enn andre slaktekyllingar.  Er ikkje dette betre, VG?

Til slutt er det miljøet. Her har VG funne ein forskar som hevdar at ein må dyrke meir areal med økologisk landbruk, noko som skal gje større CO2-utslepp. Korleis dette skal henge saman er uklart for meg, då produksjon og transport av kunstgjødsel står for 40-60% av energibruken i vanleg jordbruk. Økologisk jordbruk brukar ikkje slike midlar, og brukar 30-50% mindre energi pr arealeining, om ein skal tru Bioforsk. Vidare hevdar han at det er umoralsk å produsere økologisk mat då «det i nær framtid vil bli en utfordring å produsere nok mat til verdens befolkning». Dette er skremselspropaganda. Vi produserer nok mat til 12 milliardar menneske i dag. Utfordringa vår er ikkje at vi har for lite mat, men at vi ikkje fordeler maten vi har rett. Forskning har også vist at matproduksjonen i Afrika kan auke om ein går over til økologisk landbruk.

Denne saka i VG bidreg til å spreie fordommar og gal informasjon, noko som kan vere skadeleg for både helsa vår på kort sikt og miljøet vårt på lang sikt. For god informasjon om økologisk landbruk og fordelane med dette, anbefalar eg denne kronikken på forskning.no. Ein kan sjølvsagt også lese ein litt meir generell bloggpost om økologisk landbruk frå meg, der eg argumenterer meir grunnleggande og grundig for saka.