The Wicked Bible

Tittelbladet frå den berømte bibelutgåva.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Medan vi er inne på skrifter i kyrkjehistoria med eit litt uventa innhald, kan det passe å ta ein titt på den såkalla «Wicked Bible» eller «Syndarens Bibel» som boka også vert kalla.

Dette skulle eigentleg vere eit heilt vanleg opptrykk av King James-Bibelen i 1631, og bortsett frå ein liten detalj, er det også akkurat det det er. Dei to trykkarane Robert Barker og Martin Lucas fekk jobben, og var sikkert vel nøgde då dei gav frå seg det endelege produktet.

Det skulle i så fall fort endre seg... Det er ikkje så uvanleg med trykkfeil, og i alle fall ikkje i så store bøker i ei tid der ein ikkje hadde stavekontroll og alt måtte gjerast manuelt. Så ein og annan feil kunne ein sikkert leve med. Problemet var feilen dei gjorde.

Nokre tekstar i Bibelen er viktigare enn andre. Folk vil sikkert ha ulike meiningar om akkurat kva som er det viktigaste, men dei fleste vil meine at dei ti boda er mellom det viktige kjernestoffet. Det var sikkert Barker og Lucas også, så kanskje fekk dei prestasjonsangst då dei kom dit? Dei klarte i alle fall å gjere seg hugsa for all ettertid gjennom trykkfeilen dei stod bak.

Alt gjekk bra med dei fem første boda. Men så kom nummer seks. Det vi kjenner som «Du skal ikkje bryta ekteskapet» i vår siste omsettjing. I King James-språk laud bodet «Thou shalt not commit adultery». Her skar det seg, og ordlyden som gjekk i trykken var denne:

Slik såg det ut. Bortsett frå den gule markeringa, sjølvsagt.
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Thou shalt commit adultery

Ei aldri så lita endring i meining, altså...

Då feilen vart oppdaga, noko eg reknar med skjedde ganske så fort, vart den tydlegvis ikkje møtt med som humor, noko ein slik feil fortener. Stort sett heile opplaget på tusen bøker vart brent, noko som gjer at boka er svært verdifull og sjeldan i dag. Trykkarane fekk også ei saftig bot og mista retten til å trykke bøker. Bota var på ein sum som tilsvarar rundt 400 000 kroner i dag. Ein stor sum, men framleis mindre enn det dei få overlevande biblane går for på auksjon...

Den store bota kan ha hatt samanheng med at det heile kanskje ikkje var ein feil, men kan ha blitt gjort medvite, utan at det er så lett å stadfeste det eine eller det andre. Eg likar uansett å tenkje at det var ein feil.

Det er massevis av andre slike trykkfeil i bibelutgåver gjennom historia. Nokre er morosame, andre er berre feil. Ein kan finne oversiktar både på Wikipedia og hos International Society of Bible Collectors. Dessverre ser det ut til at alle døma her er frå engelske utgåver. Eg meiner å hugse at eg har lese om slike feil både i tyske og dansk/norske utgåver, men eg klarar ikkje å grave fram noko slikt no. Om nokon skulle sittje på eit godt døme på andre språk enn engelsk, vert eg takksam.

Codex Gigas

Codex Gigas oppslått i Stockholm. Legg merke til storleiken mot folka i
bakgrunnen. Den hoppande glade karen på den høgre sida i boka kjem vi
attende til.
Biletet er tatt av Michal Maňas og ligg på Wikimedia Commons. (CC BY 2.5)

Det har vore stille på St. Isidors minne i det siste. Noko av grunnen er at eg har brukt mesteparten av mi tid på nettet til å fullføre eit i overkant stort prosjekt på Wikipedia. Det passar derfor bra å snakke litt om eit anna prosjekt som kanskje var litt i overkant stort.

Vi skal til Codex Gigas, det største mellomaldermanuskriptet vi har. Og då snakkar vi i fysiske mål, etter det eg har forstått. Codexen, eller boka, er 92 cm høg, 50 cm brei og 22 cm tjukk. Heile greia veg 75 kilo, og det skal ha gått med rundt 160 dyr for å skaffe skinn til dei 320 sidene. Solide greier, altså.

Så er det innhaldet i boka. Det er ikkje småtteri, det heller. Ho inneheld heile Bibelen. Det vil i hovudsak seie Vulgata, bortsett frå eit par bøker som er i ein eldre versjon. Sidan det er Vulgata, vil det seie at også dei gamaltestamentlege apokryfane er med. I tillegg er det nokre bøker av Josefus, bøker frå ulike filosofar, nokre magiske formlar, ei liste over brødre i klosteret der boka vart skrive, kalenderar og anna småplukk. Og så kjem noko som gjer at boka er umogeleg å gå forbi for St. Isidors minne. I Codex Gigas finn ein også St. Isidor si bok Etymologiæ.

Dette verkar kanskje ikkje så imponerande på oss. Ein får jo lasta ned meir til lesebrettet sitt før formiddagsmat. Men ein må hugse på at alt dette var handskrive på pergament. Og som om ikkje det var nok: Heile greia var skrive av ein munk!

Det er same handskrift i heile boka, noko som gjer at ein reknar med at det var ein mann som skreiv alt, sjølv om ein då ikkje heng seg på legenda om at han fekk hjelp av djevelen og skreiv heile boka på ei natt. Ein er ikkje sikker på kven som skreiv det eller kvar han budde, men ein veit at det må ha vorte skrive i Tsjekkia mellom 1204 og 1230, og frå margnotatar trur ein kanskje munken som skreiv det var ein kar som bar namnet Herman.

Dette tok sjølvsagt tid. Nasjonalbiblioteket i Stockholm, som er dei som eig boka i dag, skriv dette om tidsbruken:

Det är mycket svårt att bedöma hur lång tid skrivaren behövde för att skriva handskriften. Han kan ha skrivit en spalt med 106 rader på en dag. Om han arbetade sex timmar om dagen och skrev sex dagar i veckan kan handskriften ha fullbordats på omkring fem år. Om skrivaren var en munk kanske han bara kunde arbeta omkring tre timmar per dag, vilket innebär att handskriften kan ha krävt tio år. Eftersom skrivaren innan han började skriva kanske också drog upp stödlinjer, ett arbete som troligen tog åtskilliga timmar per blad, betyder detta att det antagligen tog minst tjugo år att fullborda handskriften, kanske till och med trettio.

No vil den observante lesar kanskje undre seg på kvifor boka ligg i Stockholm, og ikkje i Praha eller eit tsjekkisk kloster. Den var der fram til 1649, då svenskane var på krigartokt i mellomeuropa. Kva dei skulle der, kan ein jo spørje seg, men dei kom i alle fall heim att med mellom anna denne boka. Og i dag ligg ho i Stockholm, noko eg riv meg i håret for at eg ikkje var klar over då eg var i byen for nokre år sidan...

Ein glad djevel!
Biletet er henta frå Wikimedia Commons.

Til no har vi altså etablert at vi har ein diger kloss av ei bok, ja faktisk det største mellomalder-manuskriptet i verda. Denne boka inneheld ei rekkje skrifter, og heile greia vart skrive ned av ein einaste mann i løpet av laaaang tid. For å gjere det heile endå litt meir interessant, stakk så svenskane av med heile greia og drog med seg kolossen over halve Europa.

Men det sluttar ikkje der! For ei bok av dette kaliberet var sjølvsagt illuminert. Altså utsmykka. Det heile ser ganske lekkert ut, faktisk. Nasjonalbiblioteket sine bilete av kvar einaste side ser ikkje ut til å fungere, (det er nesten så ein må tru på karma) men ein kan sjølvsagt finne ein del (alt?) på Wikimedia Commons sine serverar.

Når ein skulle utsmykke boka var det mellom anna plass til to heilsides bilete. Det var derfor harde prioriteringar som måtte til. Det eine ein valgte å satse på var ikkje så underleg. Ein gjekk for eit bilete av det nye Jerusalem. Traust og trygt. Deretter må det ha gått ein liten djevel i dei, for det andre heilsides bilete dei valgte å lage var nettopp av.... Djevelen. Ei heil side med det som for meg ser ut som ein hoppande glad djevel.

Kvifor? Tja... Kanskje nokon var lei av heile boka etter kvart? Det har i alle fall gjeve boka det klingande tilnamnet «Djevelens Bibel». Og det er vel berre å sjå sanninga i augene: Utan djevelen i storformat, hadde sikkert ingen brydd seg med eit digert manuskript frå 1200-talet....